Кок-Джар эстели
1986-жылы биз Кок-Джар айылындагы тарых мугалимдеринин кабинетинде сакталган дагы бир несториан эстелиги менен тааныштык. Бул мектеп Кара-Джигач айылына жакын жайгашкан, ошондуктан таш ошол эле талаалардан табылган болушу мүмкүн, анда ушундай эстеликтер табылган.
Жашыл реңкке ээ, туура эмес формадагы кичинекей таш. Жазуу жана крест так аныкталган, бирок жазуу кээ бир жерлерде катуу жабыркаган. Ошондуктан азырынча ал которулбайт. Бирок тексттен эстелик 1282-жылы жасалгандыгы аныкталган. Шелиха деген ат байкалат. Биз аны 1986-жылы сүрөткө тартып, эстамптаганбыз. Алгачкы жолу жарыяланууда (табл. XIII, рис. 4, 5).
Жогоруда белгиленгендей, XIX кылымдын 80-жылдарында табылган көптөгөн несториан эстеликтери Мамлекеттик Эрмитажда жана башка шаарлардын музейлеринде сакталууда. Бир нече жыл мурун биз ушул эстеликтердин издери боюнча атайын саякатка чыктык, анын учурунда Алма-Атадагы Казакстандын Тарых музейиндеги коллекциялар менен жана Ленинграддагы Мамлекеттик Эрмитаждагы коллекциялар менен тааныштык (113 экз.). Эрмитаждын таштарын изилдеп, революцияга чейинки басылмаларда жарыялашкан, бирок алар азыр да чоң кызыгуу жаратат. Ошондуктан биз бул жерде алардын айрым сүрөттөрүн жайгаштырууну чечтик. Бул эстеликтер негизинен Д. Хвольсондун 1886 жана 1890-жылдарда немис тилинде чыккан эки эмгегинде чагылдырылган. 137 Даталган эпитафиялар бул топко XIII—XIV кылымдарга таандык (табл XIV, рис. 1 —14, 19, 24), сегиз эпитафияда даталар жок (табл. XIV, рис. 15—18, 20, 21 — 23).
Несториан жазуулар-эпитафиялар, берилген тексттерден көрүнүп тургандай, толугу менен сирия тилинде түзүлгөн, бирок көмүлгөндөрдүн арасында түрк элдеринин өкүлдөрү (8 эстелик); төрт учурда он эки жылдык жаныбар цикли боюнча жылдар түркчө көрсөтүлгөн (п. 2, 10, 14, 16), жети учурда — сирияча. Бардык эпитафиялар кресттер менен коштолот, алардын айрым үлгүлөрү абдан кооз чегилген. Несториан эпитафияларындагы эң мүнөздүү крест формалары табл. XIV, рис. 25те берилген. Эпитафияларга караганда, бардык маркумдар өмүрүндө ишенимдүү болушкан, алардын арасында бир дин кызматкери да болгон. Бир эстеликте мындай маалымат берилет: «Бул ишенимдүү, сүйкүмдүү кыздын, Горгис, командирдин кызынын, күмбөзү», ошондуктан несториан коомдору өздөрүнүн, мүмкүн, аз сандагы аскердик отряддары болушу мүмкүн, алардын өмүрүн жана тынчтыгын коргогон.
Төмөндө несториан эстеликтеринде катталган жеке аттар келтирилген.
Түрк аттары
Аймангку (Аймангу) (Эрм., табл. XIV, 12)
Айтаг (Эрм., табл. XIV, 18)
Аныш-хата (Эрм., табл. XIV, 18)
Арнакука (?) (К.-Джигач, п. 18)
Бичак (?) (К..-Джигач, и. 9 13)
Гиркан (Эрм., табл. XIV, 23).
Илбилге-кутич (К--Джигач, п. 20)
Кейамта (Эрм., табл. XIV, 2)
Кутлуг-Тирим (К.-Джигач, п. II, Эрм., табл. XIV, 5)
Кутлук. (Эрм., табл. XIV, 16)
Кытык. (К.-Джигач, п. 14)
Ликта-атай (Эрм., табл. XIV, 6)
Музуркан (Эрм., табл. XIV, 6)
Нана (согд.?) (Бурана, и. 1)
Пабракым? (К.-Джигач, п. 1)
Пачак (Эрм., табл. XIV, 19; К.-Джигач, и. 17)
Пачак-Тигин (Эрм., табл. XIV, 6)
Паше-сагун (Эрм., табл. XIV, 20)
Пуава-Саку (?) (Эрм., табл. XIV, 6)
Санда-йок (Эрм., табл. XIV, 6)
Сандар-Йокай (Эрм., табл. XIV, 7)
Сансыз (Бурана, п. Г)
Табитка (Эрм., табл. XIV, 8)
Таш-Йуг (Эрм , табл. XIV, 21)
Таш-Терим (Эрм., табл. XIV, 9)
Тегин (Эрм., табл. XIV, 13)
Терк (Эрм., табл. XIV, 3)
Туз-Терим-Коштанч (тюрко-согд.?) (Эрм., табл. XIV, 1)
Туракай (К.-Джигач, п. 2)
Тура-Пука (К.-Джигач, п. 19)
Уруг (Эрм., табл XIV, рис. 22)
Челиба-Коштанч (Эрм., табл. XIV, 15)
Чума (Шума) (Эрм., табл. XIV, 14)
Ширин (перс.тюрк.) (К.-Джигач, п. 18; Эрм., табл. XIV, 10)
Уруг (Эрм., табл. XIV, 10).
Христиан аттары
Александрос (Эрм., табл. XIV, 17)
Антун (Антоний) (К.-Джигач, п. 4)
Баршаба (?) (Эрм., табл. XIV, 22)
Горгис (К.-Джигач, и. 4, 5, 7, 16)
Иоханан (К.-Джигач, и. 10; Эрм., табл. XIV, 4)
Майфра (К.-Джигач, п. 5)
Марьям (Эрм., табл. XIV, 6)
Налун (Бурана, и. 1)
Палия (К.-Джигач, п. 6)
Паулус (Эрм., табл. XIV, 20)
Петрос (К.-Джигач, п. 10; Эрм., табл. XIV, 23)
Сергис (Сергиус) (Эрм., табл. XIV, 2)
Суфи (К.-Джигач, и. 8, 12)
Шалама (?) (Эрм., табл. XIV, 16)
Шамун? (Эрм., табл. XIV, 22)
Шелиба-Коштанч (сиро-христ.?) (Эрм., табл. XIV, 13)
Хинду (?) (Эрм., табл. XIV, 13)
