
Манастын балалыгы
Калмактар, тойдо болуп, кымыз жана арак ичип, үйүнө кайтып, көргөндөрүн кызуу талкуулашты.
– Ой, бирок, – деди алардын бири кызып. – Бул бурут бүт дүйнөгө той өткөрдү. Бул эмне, бизге мактанганыбы? Бул бродяктар жүздөгөн малды сойду, адамдарга алтын жана күмүш таратып, арак дарыядай агып жатты…
Экинчиси ага кошулду:
– Эй, сиздер, надан, бир нерсени байкадыңызбы? Казактар, кыргыздар, аргындар дароо күрөш, аттан түшүрүү, найзалар менен согушуу боюнча мелдешке биригишти…
Үчүнчүсү да сөзүн кошту:
– Ал эми бул кипчак Байджигит жана ногай Эр Эштек аларды коргоп жатышат. Эгерде алар болбосо, биз мындайды көрмөкпүз, эх, аяныч…
Ошентип, ошол күнү өз айылдарына тарап кетишти.
Бир аз убакыт өткөндөн кийин калмак башчысы Душан эң мыкты кара-калмактар менен маньчжурларды чогултуп, мындай баштады:
– О, адамдар! Силердин көбү бая Джакыптын тойунда болуп, баарын өз көзүңөр менен көрдүңөр. Силер өзүңөр байлык канчалык бөлүнгөнүн жана канчалык мал сойулганын көрдүңөр. Алар, көрүнөт, балага Чон Джинди (Чоң Тарткыч) деген ат коюшту. Ал чоңойгондо кытайлар менен калмактардын башына коркунуч келтирбейт бекен – маселе ушул. Келгиле, Пекинге жиберип, биздин хан Эсени бурутуунун иштери жөнүндө кабарлайлы. Силер бул жөнүндө эмне ойлойсуңар?
Кыжырданган калмактар эң мыкты аттарды алып, Пекинге жиберишти.
Гонец күндүз-түнү, дарыялардан жана тоолордон, көп күндөрдөн кийин Пекинге жетти.
Ал хан Эсендин алдында көрүнүп, көздөрүндө коркуу менен, жедел сүйлөй баштады:
– О, улуу хан! Алыстан келген буруту, Ала-Тоо тоолорунан, кыйналган жана чарчаган Джакып бизге келип, жайгашты. Ал эмгекчил болуп чыкты, ошондуктан буудай себип, мал алып, жакында эле байып кетти. Жакында анын аялы төрөдү, ошондуктан Джакып эсепсиз мал сойду, конокторго тоо-текенин этин жана көлдүн соусун берди, чексиз байлыктарды таратып, о, менин ханыма. Уулун болсо Чоң Тарткыч деп атады.
– Эй, надан, бул сөздөрдү токтот! Бардык элдердин салтында, уулу төрөлгөндө той өткөрүү жана бата сурап алуу бар. Эгерде анын жетиштүү малы жана байлыгы болсо, ал уулу үчүн той өткөрбөйт беле, же аны адамдардан жашырууга тийиш беле? Ал мал сойгондугу жана уулуна татыктуу ат бергендиги туура болду. Сенин тараптан бул жамандык, сен көп мал сойгондугу жөнүндө кабар алып, мени жаманатты кылууга шашып келдиң. Албетте, сендер тойдо эт жеп, кымыз жана арак ичип, акылдан адашып калдыңар. Мен бай адамга болгон завистиңер үчүн дүйнөнүн алдында уят болууну каалабайм. Кет, көзүмдөн жогол!
Эсен зависттүү ушактарды уккан жок жана гонецти кууп жиберди.
Күндөр өттү, Манас беш жашка чейин жүрө алган жок, адамдар аны "Джакыптын отурган баласы" деп аташты. Акыры Манас жети жашка чыкты. Кимдир бирөө келечекте ал коркпогон баатыр болооруна ишенген жок. Адамдар аны Чоң Тарткыч деп аташты, ал сегиз жашка чейин акылсыз, ууру бала болуп калды, ошондуктан бардыгы анын өзгөрбөйт деп ойлошту. Чынында, бала ууру жана урушчаак болуп чоңоюп жатты, анын шоктугу ашып кетти, жана көп учурда балдар ыйлап жатышты. Ал өзүнүн теңдештеринен кырк бала чогултту, бир күнү бай Джакып аларды айылдан алыс, бирок калмактар менен маньчжурлардын айылына жакын ойноп жаткан жеринен тапты. Ал аларды Манас менен бирге өз айылына кайтарды. Жолдо ал уулун сөгүп:
– Эх, уулум, сен мени күнөөгө батырасың. Биз өз жерибизди жоготуп, Алтайга көчүп, жергиликтүү элдер менен тынчтыкта жашоону кааладык. Мен сенин шоктугуңдан улам малымды уурдап кетет деп корком, ал менин жыйнаган малымды тартып алат. Сен эмне ойлойсуң, биз жакшы жашоодон уламбы, өз жерибизди таштап, Алтайга келип калдык? Уулум, бизди коргоп, жоголгон намысыбызды кайтарып, теңдештерибиз менен тең кылган эл алыста калды. Эгерде биз силерди коргосок, кыргыздардын бир нече уучун кытайлар жана калмактар жок кылат. Алар бизден өз жерлери үчүн кек алат, уулум, алар менин Манас деген уулумдун төрөлгөнүн шектенишет.
Манас кыжырданды жана унчукпады. Жолдо аларга Акбалта жолугуп калды.
– Ата Акбалта, менин уулум Чоң Тарткыч мени чоң кыйынчылыкка салып жатат. Анын урушчаактыгы калмактар менен маньчжурларды жаман кыжырдандырып жатат. Кудай сактасын, эртең кыжырданган калмактар мени уурдап, малымды алып кетишпейби.
– Эй, сен, бай Джакып, уулуңду сөгүүнү токтот, сенин сөздөрүң жаман. Сенин бактың, байлыгың, бийлигиң, ийгилигиң – баары уулуңда. Бала шок болушу керек, эгерде ал ошондой болбосо, анда ал болбойт. Сен канча көз жаш төктүң, ал төрөлгөндө? Анда сенин бардык байлыгың эч нерсеге арзымай турган. Мен сен акылдуу адам деп ойлогом, бирок бул туура эмес экен. Эми мени жакшылап ук, Джакып. Кыргыз эли, ак калпак кийгендер кайда? Ала-Тоо тоолору, алардын боорлорунда агымдуу сууга толгон дарыялар, алардын кыркаларында архарлар жана тоо койлору жүргөн, асманда беркуттар учуп жүргөн жерлер кайда? Сенин бардык байлыгың жана малдарың бир кургакчылыктан же душман чабуулунан кийин жок болуп кетүүгө жетишпейт.
– Бирок, ата Акбалта, эмнеге жалкоо болуп, өз эмгегибиз менен тапкан нерселерибизди жоготуп, бөлүштүрүп жатканыбыз жаман.
– Эй, сен, бай Джакып, эс ал. Акылдуу бол. Уулуң убакыттын өтүшү менен акылга келиши мүмкүн, элдик ишке жарайт. Мүмкүн, ушул уулуң бизди Ала-Тоо, кыргыз элине алып барат.
– Ошол болсун, ата Акбалта.
– Кудайга шүгүр, Джакып. Биз аны адамдардын көзүнөн алыс, коопсуз жерде сактайлы, калмактар менен маньчжурлар Манас жөнүндө билишпесин. Келгиле, биз ага өзү билбеген нерселерди үйрөтүп, жакшы билим берели.
Кыжырданган Джакып, Акбалтанын сөздөрүн толук укпай, үйүнө чуркап барып, Чыйырдыга чабалган:
– Эй, карындаш! Кудай, бизге уул эмес, бир жамандык берди. Уулун тынчтандыр, эгерде сен муну жасабасаң, кытайлар жана калмактар бизди кул кылып кетишет. Ошондо биз жылабыз.
– Сен эмне, күйөөм, эмне болду, эмне үчүн ушунчалык кыжырдандың?
– Э-э, сен эмне, түшүнбөйсүңбү! Жер бетинде сенин уулуңдай шок бала жок. Ал достору менен барып, он эки калмак жана маньчжур балдарын сабап салды. Ал чоң чыр чыгарды. Бул сенин уулуң бизге бир гана кыйынчылык алып келет. Көрүнүп турат, биз Кудайдан уул эмес, бир жамандык сурап алганбыз. Ал он эки баланын ата-энелери бизге кечирим бербейт. Мүмкүн, калмактар чогулуп, бизге кол салып, бизди жоолоп кетишет. Кыргыз жеринен куулуп, биз бул жерде аз-маз мал алып, байлык топтоп, эми алар бизди талкалап, жок кылышат.
– Жакында менин жаныма кел, уулум, – Чыйырды Манасты кучактап, бетине поцелуй берди. – Күйөөм, Кудай бизге карыган кезде уул берди, убара болбо. Жарым жыл бою мен аны көтөрдүм, эми мен анын бир шоктугун көтөрбөймүнбү? Мен ишенем, кандайдыр бир жол менен баары чечилет. Айтпакчы, бүгүн малчылар башчысы Ошпур келип, баланы анын менен жиберебиз. Аны эч ким көздөй албайт.
– Сен акылдуусуң, аялым. Ал эми уулунда акыл жок, эгерде ал биздин аз-маз байлыгыбыз менен мактанса. Ал малды карап, эмнеден келип чыкканын көрсүн. Ал байлыкты канчага баалуу экенин билсин. Аны шок кылууга болбойт, Ошпурга жардамчы беребиз, ал эмгектенсин.
Бай Джакып, аялы менен кеңешип, Ошпурду чакырды.
Көп нерселер жөнүндө сурашып, бай Джакып дароо ишке өттү:
– Мен сени ушул себептен чакырдым, Ошпур. Менин Чоң Тарткычымды өзүңө ал, сураныч. Ал малчынын оор эмгегин башынан өткөрсүн, ысыкта тердеп, суукта тоңуп, бир аз ачка жүрсүн, бир аз кыйналсын. Эгерде ал сага каршы чыкса, ал менин уулум экенин караба, аны жакшы эле саба.
– Жакшы, досум, жакшы. Ошентип болсун, – Ошпур биринчи болуп башын ийип жооп берди.
– Кымбаттуу Ошпурбай, – Чыйырды көз жашын сүртүп. – Сен кичинекей кезиңде бизде өстүң, бизге жакын болуп калдың. Биз бай болчубуз, бирок балабыз жок болчу, өмүр бою бала жөнүндө кыялдандык, эми карыган кезде Кудай бизге уул берди. Мүмкүн, биз аны шок кылып жибердик, ал шок болуп калды. Биз өзүбүзгө аны менен кыйынчылык жарата албайбыз, биз да карып калдык. Биз аны төрт жылга сага беребиз. Кудай судья, Ошпурбай, аны кандайча тарбияласаң, ошондой кыл, ал толугу менен сенин колуңда.
Ошпурбай Манас менен кетти. Күндөр өттү, Манас чоңоюп жатты. Ошпурбай келгенде, ал балага өзүнүн Торучаар атын берди, кырк бала арасында улук кылды. Манас мурдагыдан да шок болуп калды. Ал тоолор менен күрөшүүгө даяр, бирок өзү үчүн татыктуу душмандарды таппагандыктан, балдардын арасында буйрук берди, досторунан бир нече кой сойдуруп, ордо ойноп, кечинде бышырылган койдун этин жеп, анан уктап калышты.
Эртең менен Манас коркконунан ойгонду, ал эми балдар ар кандай тарапка качып кетишти, кургактан сокулуп.
Ал ордунан туруп, төрт досунун ар кандай жерлерде өлгөнүн көрдү. Муну көргөндө кыжырданган Манас, кек алуу менен күйүп, аскердик досполорун кийип, Торучаарына отуруп, досторун кууп жаткан жигитке чуркады. Малчылар башчысы Канджаркол өз атын жогору көтөрүп, кара дубинасын бекем кармап, ага каршы чуркады.
– Ах, сен, жаман, Канджаркол! Биз, кырк бир оюнчу бала, тынчтыкта койлорубузду жайып, эч кимге зыян келтирген жокпуз. Биз сенден аттарды алып же сүйүктүү жубайыңдын пегий бээсине отурган жокпуз – эмне үчүн сен төрт баланы өлтүрдүң?..
– Бешинчи болосуң! – кыжырданган Канджаркол Манаска чуркады.
– Сен чындап эле акылдан адашып калдың, мен сени токтотор деп үмүт кылгам, бирок сен эч кандай токтобойсуң. Эми мен сага көрсөтөм.
Төрт ишенимдүү досторун жоготуп, кыжырданган Манас Канджарколго жакындап, кара дубинасы менен башына сокку уруп, аны жерге жыгып салды. Баатырдын башы экиге жарылып, мээсинин бөлүктөрү жерге чачылды, ал пегий аттан кулап түштү.
Төрт досун жоготуп, Манас узак убакыт бою кайгырып жүрдү. Ошол эле учурда ал Кудайга калган досторун сактап калганына ыраазычылык билдирди. Ал качып кеткен досторун чогултту:
– Кайгырган досторум, мени жакшы угуп, бардыгыңыздар менин баатырларым болуңуздар.
– Макулбуз! Макулбуз! – деп бардык балдар кыйкырышты.
Манас балдардын жарымын отун чогултууга, калган жарымын бир нече кой сойууга жиберди, алар ишке киришти. Кой сойгондон кийин, отун чогултуп, отунду күйгүзүү үчүн отун жок экенин түшүнүштү. Ошол учурда карыя Джырынта, жоголгон койду издеп жүрүп, келип калды.
– Ата, бизге отун берчи, – деди балдардын бири карыядан.
– На-ка, жеп ал, – жаман карыя отунду бербеди.
Калмак, көрүнүшү боюнча чоң, кең жамбаштуу, күчтүү баатырдай, кичинекей балдарга күлүп жатты.
Манас, калмактын акылсыз карыясынын жаман сөздөрүн түшүнгөн, бул аны катуу уят кылды. Кыжырданган жигит карыяны мойнуна кармап:
– Биз сылык сураганда, сен бизге отун бербедиң, эгерде эми бербесең, мен акылсыз калмактан күч менен алып алам!
Карыя калмак жигитти атынан тартып алууга аракет кылды. Кыжырданган Манас, карыяны мойнуна кармап, аттан жыгып, жерге таштады. Эки-үч жолу буту менен тепкиледи. Аны унутуп, жыртылган белдемчисин, отунду унутуп, карыя, калыңдап, атка жетип, кыйынчылык менен отуруп, атын чуркап, көздөн жоголуп кетти. Ал алыстап кеткенде, тоого чыгып, балдарга узак убакыт бою карап турду. Анан калмакча "Окмур кумка" деп жамандап, жеңиш менен кыйкырып, өздөрүнө кайтып кетти.
Малчылар башчысы Ошпурбай, таң эрте Манаска издеп чыгып, балдарды алыстан көрдү. Ар кандай жерлерде казан коюлган, андан түтүн асманда көтөрүлүп жатат. Манас кырк баланын тегерегинде отурат. Манас өзү ортодо, тоо сыяктуу. Ошпурдун көз алдында таң калыштуу көрүнүш ачылды.
Манастын бир жагында, жерди тырмалап, секирүүгө даярдалып жаткан леопард, экинчи жагында – кыска көк чачтуу арыстан. Манасты көргөн Ошпурдун жүрөгү тез-тез согуп, күчү жоголуп, денеси дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале дале