Эрдман Дмитрий Иванович
Кинорежиссер. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1962). КПССтин мүчөсү 1918-жылдан бери. 1894-жылдын 7-апрелинде Рига шаарында жумушчу үй-бүлөдө төрөлгөн, 1978-жылы Фрунзе шаарында көз жумган. Башталгыч мектептин 4 классын аяктаган. 1909 жылдан эмгек жолун баштаган. «Прибалтийский край» гезитинин типографиясында окуучу жана наборщик болуп иштеген, жүк ташуучу болгон. 1918 жылдан тарта жарандык согуштун катышуучусу, рота командиринин жардамчысы жана Чыгыш фронтунда комиссар болгон. 1920—1921-жылдары Омск шаарында, андан кийин Киев шаарында Жогорку аскердик мектепте окуган. 1922-жылы Киев уездинин элдик билим берүү бөлүмүнүн жетекчиси, Киев облустук партия комитетинин Дарницкий райкомунун катчысы болуп иштеген.
1923-жылдан тарта, экран искусствосунун мектебинде окуу курсун аяктаган соң Эрдман Одесса кинофабрикасында иштей баштайт. Анын актердук таланты «Остап Бандура» (1924, жумушчу Анисим) В. Гардиндин, «Укразия» (1925, жоокер) П. Чардыниндин, «Марийка» (1926, бродяга) А. Лундннын, «Гибель эскадры» (1935, мичман) А. Кордюмдун фильмдеринде көрүнгөн. Режиссер катары «Беспризорные» (1923), «Черный бор» (1930) оюн фильмдерин, Киевде, Ростов-на-Дону, Алматыда документалдык ленталарды «Коммуна Ленина», «Комсомол Украины», «Памяти Орджоникидзе», «Богатства Каспия», «В Голодной степи», «Ленинградцы, дети мои» тарткан.
1943-жылы Д. Эрдман кыргыз документалдык киносуна негиз салуучулардын бири болуп калат. Кийинки 20 жыл ичинде ал «Киргизфильм» студиясында 350дөн ашык «Советская Киргизия» киножурналын монтаждаган, жанрдык белгилерине жараша «Киргизия в дни Отечественной войны» (1943), «День Победы» (1945), «10 лет Академии» (1952), «Плотина в горах» (1955), «Большой Чуйский канал» (1956), «Высокая награда» (1957), «Солнечный город» (1958), «Проверено делом» (1961), «Обитатели горных вершин» (1964) сыяктуу ленталарды тарткан.
«Киргизфильмдеги» узак жылдар бою чыгармачылык ишмердүүлүгү учурунда Д. Эрдман жаш кинодокументалисттердин чоң тобун тарбиялап, 60—70-жылдарда көптөгөн жаркын документалдык тасмаларды жаратууга көмөктөшкөн. Ал дубляж менен чыгармачылык тагдырын байланыштырып, өзү 50-жылдардагы совет киносуна кирген мыкты фильмдерге кыргызча экинчи өмүр берген режиссерлорго да устат болгон: «Сестры», «Дом, в котором я живу», «Рожденные бурей» ж.б.
Д. Эрдман өзүнүн чыгармачылык жана коомдук ишмердүүлүгү менен 40-50-жылдардагы «Киргизфильмдин» чыгармачылык сапатын жогорулатууга салым кошкон.
Наградалары — «Улуу Ата Мекендик согуштагы эрдиктүү эмгеги үчүн» медалы (1947), «Эмгек сиңирген» медалы (1950), «Эмгек артыкчылыгы үчүн» медалы (1958), «Эрдик эмгеги үчүн. Владимир Ильич Лениндин туулган күнүнүн 100 жылдыгына карата» медалы (1970), «Улуу Ата Мекендик согуштагы Жеңиштин 30 жылдыгы» медалы (1975). Казак ССРинин Жогорку Советинин Президиумунун Ардак грамота (1940). Кыргыз ССРинин Жогорку Советинин Президиумунун Ардак грамота (1946). Кыргыз ССРинин Маданият министрлигинин Ардак грамота (1957). Кыргыз ССРинин Кинематография боюнча Мамлекеттик комитетинин Ардак грамота (1965). «Почет белгиси» ордени (1967). Кыргыз ССРинин Госкино Ардак грамота (1974).
1959-жылдан бери СССР СКнын мүчөсү.
РЕЖИССЕРДИН ЧЫГАРМАЛАРЫ ТУУРАЛУУ
3. Хирен. Балдар жөнүндө жана балдар үчүн тасма.— «Молодая гвардия» гезити, 1929, № 118 (аншлагдык башкы тема «Жаңы рельстерде». Массовый иште коснотуулукка жана рутинага каршы. Биринчи башталыш: облустук КСМ жана «Молодая Гвардия» жаңы кинофильм «Беспутные» коомдук көрсөтүүнү уюштурушту).
А. Битюков. Эскирбеген чеберчилик.— «Советская Киргизия», 1964, 4-июль.
А. Битюков. Чакырыкка берилген.— «Искусство кино», 1964, № 9, б. 102.