Кыргызстандын флорасы бай жана ар түрдүү.
Ал медицина, айыл чарбасынын көптөгөн тармактары жана өнөр жай үчүн өсүмдүк сырьесин алуу үчүн жалгыз булак болуп саналат. Ошондуктан өсүмдүк ресурстарын рационалдуу пайдалануу — заманбап биологиянын негизги маселелеринин бири.
Жогоруда белгиленгендей, Кыргызстандын аймагында, аянты 198 миң км2 түзгөн, жогорку гүлдүү өсүмдүктөрдүн 3786 түрү өсөт, мүк, лишайник, водоросли, грибдер жана башка пайдалуу заттарды камтыган өсүмдүктөрдү эсепке албаганда. Бул Кыргызстандын флорасынын таң калыштуу байлыгы жана ар түрдүүлүгү жөнүндө айтып турат.
Эгер республиканын флорасын башка өлкөлөрдүн флорасы менен салыштырсак, анын байлыгы дагы да жаркыраак, дагы да маанилүү көрүнөт. Мисалы, Алтайда, 400000 км2 аянтта, жогорку өсүмдүктөрдүн 1900 түрү белгиленген. Монголияда, 1 млн. 531 миң км2 аянтта, башкача айтканда, Кыргызстандан 7 эсе чоң аянтта, болгону 1600 түрү катталган. Ал эми Чыгыш Памирде — болгону 450 түр.
Кыргызстандын флорасынын байлыгына көптөгөн факторлор салым кошот. Алгачкы фактор — ар түрдүү заманбап физикалык-географиялык шарттар, флоранын жана ценогенездин татаал тарыхы, палеозойдон баштап. Бул жерде өсүмдүктөрдүн дүйнөсүнүн калыптанышына мөңгү абалы да таасир эткен. Гляциологдордун маалыматы боюнча, Кыргызстандын аймагында 26 мөңгү бар — алар бореалдык флоранын киришине себеп болгон.
Кыргызстандын флористикалык ар түрдүүлүгүнүн негизги себептеринин бири, көрүнүп тургандай, анын географиялык жайгашуусу.
Тянь-Шань — Азияда борбордук орунду ээлеген күчтүү тоо системасы. Бул жерде ар түрдүү флоралардын миграция жолдору — бореалдык, турандык, монгол-маньчжур, япон-кытай, индогималай, орто деңиз жана башка флоралардын жолдору кесилишет. Бул жолдордун кесилишиши, албетте, Тянь-Шандын флорасына негизги таасир этет.
Мындан тышкары, заманбап литологиялык курамы мурастуулукту бузууга көмөктөшөт, натыйжада өсүмдүктөрдүн түрлөрү жана формаларынын интенсивдүү жаралуу процесси байкалууда. Азыркы учурда полынь, лук, ива, ковыль, карагана жана башка көптөгөн флора тукумдары түрлөрүнүн жана формаларынын жаралуу мезгилинде. Ошентип, физикалык-географиялык факторлордун бардык жыйындысы Тянь-Шанда абдан татаал флористикалык абалдын калыптанышына алып келди. Бул жөнүндө «Кыргызстандын флорасы» деген он бир томдук аныктоодо кенен маалымат берилген.
Республиканын флорасын талдоо көрсөткөндөй, анын аймагында СССРде таралган 162 өсүмдүк үй-бүлөсүнүн 115и, 855 тукуму жана 3786 өсүмдүк түрү кездешет. Соңку жылдардагы изилдөөлөр көрсөткөндөй, Кыргызстандын өсүмдүктөрүнүн көптөгөн түрлөрү эсепке алынган эмес, жана кээ бир түрлөр «Кыргыз ССРинин флорасынын толуктоолору» деген томго кирген. Биздин аймактын флорасын дагы тереңирээк изилдөө, көрсөткөн сандарды көбөйтөт деп ойлойбуз.
Эң көп түрлөрдү төмөнкү үй-бүлөлөр камтыйт:
Астроцветные же сложноцветные —583 түр
Бобовые же мотыльковые —400 —«—
Мятликовые же злаковые —293 —«—
Капустные же крестоцветные — 198 — «—
Яснотковые же губоцветные — 182 — «—
Луковые же лилейные — 141 — «—
Розоцветные — 138 —«—
Г воздичные — 118 — «—
Лютиковые — 114 —«—
Норичниковые - 101—«—
Маревые —96 — «—
Осоковые —91 —«—
Гречишные —60 —«—
Ивовые —44 —«—
Свинчатковые —40 —
Мареновые —34 — «—
Молочайные —33 —«—
Первоцветные —30 — «—
Пасленовые —29 — «—
Камнеломковые —29 —«—
Жимолостные —25 —«—•
Горечавковые —27 —«—
Мальвовые —22 —«—
Кызыктуу белгилөө керек, жабык тукумдуу өсүмдүктөр Кыргызстандын флорасынын 99%ын түзөт.
Ошондой эле, 115 жогорку өсүмдүк үй-бүлөсүнүн ичинен 18 үй-бүлө негизги, флористикалык жактан бай болуп саналат. Алар Кыргызстандын флорасынын 75%ын (2478 түр) камтыйт. Калган үй-бүлөлөр аз түрлөр менен көрсөтүлгөн.
Эң ири өсүмдүк тукумдары:
Астрагал —176 түр
Лук —70 —«—
Полынь —40 —«—
Осока —40 —«—
Одуванчик —40 —«—
Лютик —37 —«—
Флористикалык спектр боюнча Кыргызстан типтүү голарктикалык провинция болуп саналат. Демек, флорогенездин негизги этаптарын голарктика флорасынын призмасы аркылуу кароо керек. Эгер флоранын биоэкоморфун талдасак, Кыргызстандын аймагында негизги биомасса чөптөр түзөрүн оңой эле байкаса болот. Алардын саны 3175 түрдү түзөт. Алардын ичинде көп жылдык —2270 түр, бир жылдык жана эки жылдык 896 түр. Калган биоэкоморфдор аз санда. Кыргызстандын кустарник түрлөрү —260, полукустарник — 119, дарактар —143, подушкалык өсүмдүктөр —26, башка биоморфдор —35 түр.
Ошентип, Кыргызстандын флорасы — бул чөптүү өсүмдүктөрдүн флорасы.