Кыргыз бийлиги республика Евросоюздан жана башка бир катар өлкөлөрдөн айыл чарба продукцияларын импорттоого Россиянын киргизген тыюунунан пайда ала алат деп ишенет.
Москва Евросоюздан жана Батыш өлкөлөрүнөн айыл чарба продукцияларын импорттоого тыюу салуу чечимин кабыл алгандан кийин Бишкекте Россияга товарларды жеткирүүнү кыйла көбөйтүү боюнча пландар түзүлө баштады. Кыргызстандын экономика министрлиги россиялык тарап менен сүйлөшүүлөрдүн жүрүшүндө мурдагы чектөөлөрдү жокко чыгарууга жетишкенин билдирди. Бирок, азырынча бул ниеттер жөнүндө гана сөз болуп жатат, анткени бул боюнча расмий токтомдор же башка жазуу жүзүндөгү чечимдер чыккан жок.
Россия тоскоолдуктарды азайтууга убада берди
DWге Кыргызстандын экономика министринин орун басары Данил Ибраев түшүндүргөндөй, республика Кедендик союздун мүчөсү болбогондуктан, товарларды чек арадан өткөрүү, техникалык регламенттер жана россиялык рынокко түз чыгуу менен байланышкан көптөгөн көйгөйлөр бар. "Россия Федерациясынын вице-премьери Игорь Шувалов бизге бул тоскоолдуктарды жоюуга убада берди. Бул келечектеги аракеттер жөнүндө билдирүү болду, азыр биз муну ишке ашырууга аракет кылып жатабыз", - деди Ибраев.
Бир негизги көйгөй продукциянын сертификатталуусу болуп калууда. Кыргыз лабораториялары берген корутундулар Кедендик союздун стандарттарына жооп бербейт, демек, Россияда таанылбайт.
Кыргыз аграрларынын потенциалы
Кыргызстандын айыл чарба министрлигинин маалыматы боюнча, өлкө Россияга биринчи кезекте жашылчалар жана жемиштерди экспорттоону көбөйтө алат. Мисалы, Кыргызстан жыл сайын болжол менен 1 миллион тонна жашылча, 1,5 миллион тонна картошка жана 250 миң тонна мөмө-жемиш өсүмдүктөрүн өстүрөт. Ошол эле учурда, жергиликтүү базарда бул продукциянын болгону 20дан 35 пайызга чейин сатылат, калганын экспортко жөнөтөт.
Россиялык рынок үчүн бул көлөмдөр чоң эмес, ошондуктан кыргыз чиновниктери белгилүү региондор менен түз иштөөдө. "Биз азыр Свердловск жана Оренбург облустары, ошондой эле Хабаровск крае менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатабыз, ошол жерде биздин лабораториялар берген сертификаттарды таанууга макул болушу үчүн", - деди DWге Кыргызстандын айыл чарба министрлигинин азык-түлүк коопсуздугу жана агромаркетинг башкармалыгынын башчысы Жумабек Асылбеков.
Кыргызстандык эттин Россияга киргизилиши тыюу салынган
Кыргызстан ошондой эле эт жана сүт азыктарын экспорттой алат, бирок 2007-жылдан бери республикадан Россияга эт киргизүүгө тыюу салынган. Сүт азыктарына чектөөлөрдү Казакстан киргизип турат, анткени Кыргызстандан Россияга өтүү жолдору Казакстан аркылуу өтөт.
Товарларды ташууда чоң кыйынчылыктар пайда болот. Кыргызстанда деңизге чыгуу жок болгондуктан, эң арзан жолу темир жол аркылуу жеткирүү болушу мүмкүн. Бирок, биринчи кезекте, 2014-жылдын 21-августунда өкмөт өкүлдөрүнүн жергиликтүү айыл чарба өндүрүүчүлөрү менен жолугушуусунда Кыргызстандын транспорт жана байланыш министри Дуйшенбек Абдылдаев айткандай, кыргыз улуттук темир жол компаниясында бир дагы рефрижератор жок, демек, тез бузулуучу азыктарды жеткирүү мүмкүн эмес. Экинчиден, жүк поезд менен жөнөтүү үчүн чоң партиялар керек. Ошондуктан кыргыз өндүрүүчүлөр автомобиль транспортуна кайрылууга мажбур, ал болсо кымбатка турат.
Кыргыз продукциясын РФга экспорттоону колдоо боюнча оперативдүү штаб түзүлдү
2014-жылдын 21-августунда кыргыз чиновниктери Россиянын соода өкүлчүлүгү менен Бишкекте жергиликтүү фермерлер жана кайра иштетүү өнөр жайынын жетекчилери менен жолугушуу өткөрүштү. Россиянын соода өкүлчүлүгүнүн башчысы Владимир Некрасов Россия Бишкектин тамак-аш экспортун көбөйтүү ниеттерин колдой турганын белгилеп, Кыргыз-Россия экономикалык кеңешинин базасында кыргыз айыл чарба өндүрүүчүлөрү менен Россиядагы оптовик сатып алуучулардын ортосунда түз байланыштарды орнотууну колдоо боюнча оперативдүү штаб түзүлгөнүн билдирди. Ошондой эле, ал жалгыз өзү Россия рыногуна кирүү өтө кыйын болорун белгиледи.
"Кыргыз өндүрүүчүлөр, мисалы, Россиянын соода тармактарына азыктарды жеткире албайт, анткени анда жыл бою туруктуу жеткирүү жана керектүү көлөмдөр боюнча катуу талаптар бар. Ошондуктан логистикалык борборлорду түзүү зарыл", - деди Некрасов.
"Биздин продукцияны Россияга тоскоолдуксуз жеткирүү механизмдери азырынча пайда болгон жок…"
Кыргызстандык фермер Сагынбек Оморов, айыл чарба продукциясын Россияга жеткирүү боюнча тоскоолдуктарды жоюу жөнүндө сүйлөшүү үчүн эрте экенин билдирет. "Мен биздин өкмөттүн өкүлдөрү жана Россиянын соода өкүлү менен жолугушууда болдум, бирок бизге болгону жалпы маалымат берилди. Биздин продукцияны Россияга тоскоолдуксуз жеткирүү боюнча конкреттүү механизмдер азырынча жок", - деди DWге фермер. Жайкы мезгилде ал күн сайын Казакстанга бир нече унаа клубника жиберет. Продукциянын бир бөлүгү кийин Россияга жөнөтүлөт, бирок мыйзамсыз. "Биз башка фермерлер менен биригип, күн сайын айыл чарба продукциясы менен унаа колоннасын жөнөтөбүз. Биз бажы төлөмдөрүн Казакстанда төлөйбүз, анткени Россияда алар жогору. Ошондуктан азыр бизге баарын Казакстанга жөнөтүү оңой, андан кийин бир бөлүгүн жөн гана мыйзамсыз Россияга өткөрүү. Ошол эле учурда биз ар кандай мыйзамсыз жыйымдарды төлөөгө мажбур болобуз", - деп белгилейт Оморов.
Кийинки жылга чейин эмес
Кыргызстандык экономист Айылчи Сарыбаев Бишкектин товарларды Россияга экспорттоо ниеттерин ар тараптуу колдоону талап кылат. Бирок, бул тез арада болот деп үмүттөнүүгө болбойт. "Көп күч-аракет, уюштуруу иш-чаралары талап кылынат. Өндүрүштү бир аз кайра багыттоо керек болот", - деди эксперт DWге берген интервьюсунда.
Анын пикири боюнча, быйыл жергиликтүү айыл чарба өндүрүүчүлөр мобилизацияланууга үлгүрбөйт. Ошондуктан кыргыз продукциясынын Россия рыногуна олуттуу кошумча агымы кийинки жылга чейин күтүлбөйт.
Александр Токмаков, "Deutsche Welle"