Информационно-туристический интернет-портал «OPEN.KG» / Джалал-Абад

Джалал-Абад

Джалал-Абад

Шаар Тянь-Шань тоо кыркаларынын алдында, Аюб-Тау тоосунун этегинде, деңиз деңгээлинен 763 м бийиктикте Когарт өрөөнүндө жайгашкан. Кыргызстандын борбору Бишкектен ~605 км алыстыкта. 105 км түштүк-батышта Ош шаары жайгашкан. Климат субтропиктик, кургак, жайында +43˚С чейин ысык, күзүндө күндүү, жамгырлары сейрек, кышында жогорку нымдуулук менен орточо температурасы 0˚С чамасында. Июнь айынан октябрь айына чейин салыштырмалуу нымдуулук аз — 30 %, жай айларында дагы төмөн. Жылына жаан-чачындын көлөмү болжол менен 460 мм. Суу кеңдиктеринен алыстыгы климаттын континенталдуулугун жана кургакчылыгын шарттайт. Орточо жылдык температура +13°С, июлда +25 +30°С, январда −3 −5°С.
Шаар жайгашкан аймак минералдык булактар жана дарылык балчык менен кеңири белгилүү.
Ал Аюб-тау тоосунун үстүндөгү дарылык булактардын жанында кишлак катары пайда болгон, аларды Фергана өрөөнүнүн бардык жеринен оорулуулардын келип жүрүшкөн. XIX кылымдын башында бул жерде Коканд хандыгынын бекиниши курулган. Жергиликтүү тургундар минералдык булактарга келген зыяратчыларды тейлеп, айыл чарбас менен алектенишкен. Кишлактын калкы өсүшү менен анда керамикачы, кол өнөрчүлөр пайда болуп, кийинчерээк кичи ишканалардын негизин түзгөн.
1870-жылы шаарда орус көчмөндөрү пайда болуп, орус гарнизону менен келишкен. Жоокердик ооруканасы курулган. 1876-жылдан тартып Джалал-Абад — Орусия империясынын Фергана облусунун Коканд уездинин курамында, 1877-жылы шаар статусун алган. Бул убакытка Джeлалабад аталышындагы жайгашуунун биринчи жолу расмий тарыхый документтерде аталган убактысы да тиешелүү.
Джалал-Абад

1915-жылы Андижан — Карасу — Джалал-Абад темир жолунун участогу ачылган. Линия жеке менчик болуп, Фергана темир жол коомдугу тарабынан курулган. 1917-жылдагы революциядан кийин темир жол линиясы улутташтырылган.
1918-жылдын ортосунда басмачылар Мадамин-бек жана ак армиянын калдыктары Ош жана Джалал-Абадды басып алышкан. Булга каршы Михаил Фрунзе башындагы аскерлер Кыргызстандын түштүгүнө жөнөп, 1919-жылдын аягында басмачыларды тоолорго сүрүп чыгарышкан. 1920-жылдын 27-майында Михаил Васильевич Фрунзе темир жол станциясында темир жолчулар алдында сүйлөп, Владимир Ильич Ленинге Туркестандагы абал боюнча телеграмма № 00031 жиберген, бул тууралуу темир жол вокзалынын имаратында эстелик такта бар.
1928-жылы Джалал-Абад — Багиш темир жолунун участогу эксплуатацияга берилген (узундугу 14 километр), 1932-жылы темир жол линиясын Кок-Янгака чейин узарткан (узундугу 15 километр), Джалал-Абадды жана Өзбекстанды көмүр менен камсыздоо үчүн.
1935-жылдан тартып педагогикалык техникум иштеп жатат.
Узак убакыт бою Джалал-Абад станциясы Фергана өрөөнүндөгү узак аралыкка жүргүнчү поезддеринин маршрутуна акыркы пункт болуп келген. Кок-Янгака чейин гана шаардык поезддер жүргөн, Карасу — Ош участогунда да шаардык поезддер гана жүргөн, ал эми 1978-жылдан тартып кыймыл токтогон (шар Джалал-Абад ошол учурда Ош облусунун райондук борборлорунун бири болгондуктан, Джалал-Абаддын калкы Ош шаарынын калкынан бир нече эсе аз болчу). Себептеринин арасында Джалал-Абадда локомотивдерди тейлөө пунктунун жана вагондорду жабдуучу мастерскаянын болушу, Ошто эч качан болгон эмес, Карасу — Джалал-Абад участогундагы темир жолдун жеңил профили, ошондой эле, балким, салтка байланыштуу — Джалал-Абад станциясы Ош станциясынан мурда пайда болгон. Джалал-Абад шаары тарыхый жактан региондун негизги «темир жол дарбазасы» болуп саналат.

Джалал-Абад

Совет мезгилинде «Джалал-Абад» курорту союздук дарылоо мекемеси болуп эсептелинген жана жыл сайын СССРдин бардык жеринен миңдеген туристтер ашказан-ичеги оорулары, теринин жана гинекологиялык оорулары менен келип турушкан. Туристтерди бүгүнкү күндө да минералдык булактар жана дарылык балчык тартып турат. Джалал-Абад эбактан бери өзүнүн дарылык булактары менен белгилүү - термалды жана радондуу сууга ээ. Шаарга жана анын айланасындагы минералдык булактардын саны болжол менен 150. Аңыздарга караганда, шаар аймагында Чашма-Аюб («Иовдун булагы») деп аталган булак болгон, аны пайгамбар Аюб (библейский Иов) зыярат кылган. Көптөгөн булактар II кылымда б.з.ч. белгилүү болуп, ыйык деп эсептелет. Шардан курортко автобус менен борбордон жетүүгө болот. Негизги дарылык каражаттар - термалды, аз жана жогору минералдашкан сульфат-гидрокарбонат натрий-кальций суулары, ванналар жана ичүү үчүн колдонулат. Дарылык максатта курортто ошондой эле торфтуу-илдүү балчык колдонулат. Бальнеогрязелечениеден тышкары электросветолечение, дарылык физкультура, массаж, климатолечение, дарылык сүзүү бассейни, дарылык тамактануу, фитобар, иглорефлексотерапия колдонулат. Курортто жайында 450 орундуу, кышында 150 орундуу санаторий иштейт. Жатак жайлары үч корпус жана 2-4 орундуу төрт кичи үйдө уюштурулат. Дарыланууга көрсөтмөлөр: ашказан органдарынын оорулары, костно-мускул системасы, нерв системасы, гинекологиялык, урологиялык, теринин оорулары.
Шаардан 57 км алыстыкта Кара-Алма тоо массивинин урочищесинде 1972-жылы курулган «Алтын Балалык» балдар ден соолук лагери жайгашкан.
Шаарда ошондой эле:
Областтык китепкана, шаарда 6 филиалы жана 126 000 китеп жана журнал фонду бар.
Балдар китепканасы чыгармачылык үйүнүн жанында, фонду - 25 000 китеп жана журнал.
Шаардык тарых музейи Аюб-Тау тоосунун этегинде, курортко бараткан жолдо жайгашкан. Ал 1972-жылы Василий Филиппович Трунов тарабынан уюштурулган, кийинчерээк Джалал-Абад шаарынын ардактуу жараны болгон. Музейдин аянты — 199 кв.м. жана 9 залдан турат. Музей облусунун эң эски музейлеринин бири. Жылына музейди 10 000ге чейин адам зыярат кылат.
Парктар. Маданият жана эс алуу үчүн 3 парк иштейт, анын ичинде Токтогул атындагы парктын аянты 7,5 га, Навои атындагы парктын аянты 14,5 га, Нооруз паркынын аянты 10 га.
Джалал-Абад

Туристтерди адатта шаар аймагындагы көркөм жерлер кызыктырат:
• Шах-Фазиль мавзолейи - Караханиддер доорунун (XI кылым) эски архитектурасынын эстелиги, Сафид-Буленд айылына жакын жайгашкан. Мавзолейдин жанында Арча-Мазар тоосу бийик турат - бул Фергана өрөөнү үчүн мусулмандар үчүн ыйык, элдин руханий баалуулугу.
• Сары-Челек биосфералык коругу Джалал-Абад шаарынан алыс эмес, Тянь-Шаньдын Чаткал тоо кыркаларында жайгашкан. Ал 1959-жылы уюштурулган жана геоботаникалык музей болуп саналат, бул жерде эң ири жаңгак тоолору жайгашкан. Бул тоолордо 130га чейин дарак жана кустар өсүмдүктөрү кездешет, алардын арасында грек жаңгак, фисташка, миндаль, алмурут, алма, алыча, смородина бар. Бул жерде эң белгилүү жана ири көл Сары-Челек (507 га).
• Чоң жана кичи шаркыратмалар Джалал-Абаддан 70 км алыстыкта Бабаш-Ата тоосунун жанында жайгашкан. Алардын бийиктиги 80 жана 35 см. Ошондой эле Чон-Керей дарыясынын өрөөнүндө кичинекей, кооз Кутман-Кёль көлү жайгашкан. Кара-Суу көлү да кооз, бийиктиги 1900 м, Исфанджайляу тоосунун түндүк-чыгыш тарабында жайгашкан.
18-07-2014, 21:14
Вернуться назад