Джалал-Абад

Шаар Тянь-Шань тоо кыркаларынын алдында, Аюб-Тау тоосунун этегинде, деңиз деңгээлинен 763 м бийиктикте Когарт өрөөнүндө жайгашкан. Кыргызстандын борбору Бишкектен ~605 км алыстыкта. 105 км түштүк-батышта Ош шаары жайгашкан. Климат субтропиктик, кургак, жайында +43˚С чейин ысык, күзүндө күндүү, жамгырлары сейрек, кышында жогорку нымдуулук менен орточо температурасы 0˚С чамасында. Июнь айынан октябрь айына чейин салыштырмалуу нымдуулук аз — 30 %, жай айларында дагы төмөн. Жылына жаан-чачындын көлөмү болжол менен 460 мм. Суу кеңдиктеринен алыстыгы климаттын континенталдуулугун жана кургакчылыгын шарттайт. Орточо жылдык температура +13°С, июлда +25 +30°С, январда −3 −5°С.
Шаар жайгашкан аймак минералдык булактар жана дарылык балчык менен кеңири белгилүү.
Ал Аюб-тау тоосунун үстүндөгү дарылык булактардын жанында кишлак катары пайда болгон, аларды Фергана өрөөнүнүн бардык жеринен оорулуулардын келип жүрүшкөн. XIX кылымдын башында бул жерде Коканд хандыгынын бекиниши курулган. Жергиликтүү тургундар минералдык булактарга келген зыяратчыларды тейлеп, айыл чарбас менен алектенишкен. Кишлактын калкы өсүшү менен анда керамикачы, кол өнөрчүлөр пайда болуп, кийинчерээк кичи ишканалардын негизин түзгөн.
1870-жылы шаарда орус көчмөндөрү пайда болуп, орус гарнизону менен келишкен. Жоокердик ооруканасы курулган. 1876-жылдан тартып Джалал-Абад — Орусия империясынын Фергана облусунун Коканд уездинин курамында, 1877-жылы шаар статусун алган. Бул убакытка Джeлалабад аталышындагы жайгашуунун биринчи жолу расмий тарыхый документтерде аталган убактысы да тиешелүү.

1915-жылы Андижан — Карасу — Джалал-Абад темир жолунун участогу ачылган. Линия жеке менчик болуп, Фергана темир жол коомдугу тарабынан курулган. 1917-жылдагы революциядан кийин темир жол линиясы улутташтырылган.
1918-жылдын ортосунда басмачылар Мадамин-бек жана ак армиянын калдыктары Ош жана Джалал-Абадды басып алышкан. Булга каршы Михаил Фрунзе башындагы аскерлер Кыргызстандын түштүгүнө жөнөп, 1919-жылдын аягында басмачыларды тоолорго сүрүп чыгарышкан. 1920-жылдын 27-майында Михаил Васильевич Фрунзе темир жол станциясында темир жолчулар алдында сүйлөп, Владимир Ильич Ленинге Туркестандагы абал боюнча телеграмма № 00031 жиберген, бул тууралуу темир жол вокзалынын имаратында эстелик такта бар.
1928-жылы Джалал-Абад — Багиш темир жолунун участогу эксплуатацияга берилген (узундугу 14 километр), 1932-жылы темир жол линиясын Кок-Янгака чейин узарткан (узундугу 15 километр), Джалал-Абадды жана Өзбекстанды көмүр менен камсыздоо үчүн.
1935-жылдан тартып педагогикалык техникум иштеп жатат.
Узак убакыт бою Джалал-Абад станциясы Фергана өрөөнүндөгү узак аралыкка жүргүнчү поезддеринин маршрутуна акыркы пункт болуп келген. Кок-Янгака чейин гана шаардык поезддер жүргөн, Карасу — Ош участогунда да шаардык поезддер гана жүргөн, ал эми 1978-жылдан тартып кыймыл токтогон (шар Джалал-Абад ошол учурда Ош облусунун райондук борборлорунун бири болгондуктан, Джалал-Абаддын калкы Ош шаарынын калкынан бир нече эсе аз болчу). Себептеринин арасында Джалал-Абадда локомотивдерди тейлөө пунктунун жана вагондорду жабдуучу мастерскаянын болушу, Ошто эч качан болгон эмес, Карасу — Джалал-Абад участогундагы темир жолдун жеңил профили, ошондой эле, балким, салтка байланыштуу — Джалал-Абад станциясы Ош станциясынан мурда пайда болгон. Джалал-Абад шаары тарыхый жактан региондун негизги «темир жол дарбазасы» болуп саналат.