Тонга Падышалыгы
ТОНГА. Тонга королдугу
Океанияда, Тынч океандын түштүк-батыш бөлүгүндө жайгашкан Тонга аралдарында турган мамлекет, 3 негизги топту түзөт: Тонгатапу, Хаапай жана Вавау жана 150 вулкандык жана коралдык аралдар. Жалпы аймагы - 748 км2. Башкалаасы - Тонгатапу аралындагы Нукуалофа (около 30 миң, шаар четтери менен). Административдик-аймактык бөлүнүш - 6 округ.
Эл саны - 100 миң (2004 ж.); 85% - тонганцы (полинезийлер). Расмий тилдер - тонган тили жана англис тили.
Дин: ишенгендердин негизги бөлүгү - христиандар, негизинен протестант-методисттер. Валюта - паанга = 100 сенити.
Россия Федерациясы менен дипломатиялык мамилелери бар (СССР менен 1975-жылдын 2-октябрында түзүлгөн).
Улуттук майрам - 4-июнь - Эгемендүүлүктү жарыялоо күнү (1970 ж.).
Тонга (тонган тилинен которгондо - «достук») - Улуу Британиянын жетекчилигиндеги Бириккен мамлекеттердин курамындагы мамлекет (өзүнүн мамлекет башчысы бар). 1975-жылдын конституциясы (кейинки өзгөртүүлөр жана толуктоолор менен) иштейт. Башкаруу формасы - конституциялык монархия. Мамлекет башчысы - король (1965-жылдын декабрынан бери - Тауфа’ахау Тупоу IV)*
Закон чыгаруу органы - бир палаталуу Закон чыгаруу ассамблеясы (30 мүчөдөн турат: король, министрлер кабинетинин мүчөлөрү жана королдун жеке кеңеши, 9 мүчө - аристократия тарабынан шайланат, жана 9 мүчө - эл тарабынан 3 жылдык мөөнөткө шайланат). Аткаруу бийлиги король жана премьер-министр (принц У. Ага) баштаган министрлер кабинетинин тарабынан жүргүзүлөт.
Тонгатапу аралдарында европалыктардан биринчи болуп голландиялык деңизчи А. Тасман 1643-жылы болгон. XIX кылымдын ортосуна карата аралдык топтор королдун бийлигине бириктирилген. Тонга үчүн Улуу Британия, Германия жана АКШ арасында катуу күрөш жүрдү. 1900-жылдын майында Тонгунун королу Улуу Британия менен королдуктун үстүндөгү протекторатын орнотуучу келишимге кол койду. 1958-жылы Тонгунун ички автономиясын кеңейтүүчү жаңы достук келишими түзүлдү, бирок тышкы байланыштар жана коргонуу Улуу Британиянын өкмөтүнүн прерогативи бойдон калды. 1968-жылдын келишими Улуу Британиянын королдуктун үстүндөгү контролун акырындык менен токтотууну караган, ал март 1970-жылы протекторатын токтотконун жарыялады. 4-июнь 1970-жылы Тонга эгемендүү мамлекет катары жарыяланды.
Агроөнөржай өлкөсү. 2004-жылы ИДП 210 миллион жаңы зеландия долларына жетти (же адам башына 2,1 миң доллар). Инфляция деңгээли - около 10%. ИДП өсүшү - 8%. Экономиканын негизги компоненти - айыл чарба. Өнөр жай секторунун үлүшү ИДПнын 9%ын түзөт.
Балыктын уулоосу өнүгүүдө. Нефть, медь жана темир рудалары, күмүш жана цинк кендерин табуу боюнча издөө иштер жүргүзүлүүдө. Экспорттун негизин копра, тропикалык жемиштер, мини-экскаваторлор, сыра, деңиз азыктары түзөт. Ар жылы өлкөгө около 8 миң турист келет. Алардан түшкөн киреше жылына около 15 миллион паанга түзөт.
Жолдордун жалпы узундугу - 500 км, анын ичинен 180 км асфальтталган. Нукуалофа жана Фуа-амоту шаарларында эл аралык аэропорттор бар.
Мамлекетте «Тонга кроникл» (7,2 миң нуска) аттуу апталык өкмөттүк гезит жана «Таймс оф Тонга» аттуу апталык басылма чыгат. Радиостанция бар.
