Таежный клещ - Тайга кенеси
Тайгалык кене - Ixodes persulcatus Schul.
Тайгалык кене — бул кене түрлөрүнүн бири, алар негизинен кан соргон паразиттер болуп, чоң жаныбарлардын, ошондой эле адамдын каны менен азыктанат, жылаңач токойлордо жашайт.
Тайгалык кененин денеси, бардык иксод кене сыяктуу, башына же хоботокко жана денесине бөлүнөт. Ачка кенелердин башы алдыга карай бурулуп, учтуу (клин формасында) болуп, кененин жүндөрдө жана канаттарда кыймылын жеңилдетет. Улук кенелердин 4 жуп буту бар. Уялы кененин денесинин узундугу 3—4 миллиметр, эркек кененин 2—3 миллиметр. Денеси овальдуу, уялы кененин узундугунун 1/3 бөлүгү алды жагынан катуу хитин щит менен жабылган, эркек кененин щити бүт денесин жабат. Уялы жана эркек кенелердин щити кара түстө, ошондуктан эркек кенелер толугу менен кара болуп көрүнөт, ал эми ачка уялы кененин денеси кара-кызыл же кызыл-күрөң түстө.
Уялы кененин денеси жумшак каптоолордон турат, алар жыйналган. Азыктануу учурунда, уялы кенелер 6—10 күн бою, бул жыйналган каптоолор түзүлүп, дененин көлөмү абдан чоңоёт. Кандын толтурулгандан кийин, уялы кененин денесинин узундугу 7—8 эсе, массасы 200 эсе көбөйөт. Кенелер тек гана кан жана жаныбарлардын тканынын суюктугу менен азыктанат. Бул паразитизмдин түрүн убактылуу деп атаса болот, анткени кенелер жаныбарлардын денесинде тек азыктануу учурунда гана болот, ал эми каны толгондон кийин аны таштап, тышкы чөйрөдө жашашат.
Паразиттик мезгил кенелердин жашоо циклинин 2—7 %ын гана алат, ал эми калган убакытта алар жердеги жаныбарлар болуп эсептелет. Тайгалык кененин жашоо циклын, каны толгон уялы кененин өзүнүн азык берүүчүсүн таштап кеткен учурдан баштап карап көрөлү.
Иксод кене жердин үстүндө жана өсүмдүктөрдө жашайт. Эркек кенелер адатта уялы кенелерден эки эсе кичине.
Тайгалык кенелердин жупташышы жаныбарга түшпөй туруп, эгер жыныс кездешүүсү өсүмдүктөрдө болсо, же жаныбарда азыктануу учурунда түздөн-түз жаныбарда болушу мүмкүн. Тайгалык кененин эркектери азыктанбайт, бирок кээде кыска убакытка жаныбарга же адамга жабышып алышы мүмкүн. Улук тайгалык кенелердин жаныбарлары абдан кеңири — бул кичинекей сүт эмүүчүлөр (чычкан, талаа чычканы, ак барс, бурундук, кирпи, хорь жана башкалар) жана чоң жаныбарлар (туяктар, барс, түлкү, карышкыр, аюу, бугу, жорогон, тигр ж.б.), ошондой эле үй жаныбарлары, мисалы, мышык, ит, козу, кой, ири мүйүздүү мал. Кээде азыктанган уялы кенелер куштарда да кездешет, бирок көбүнчө, айтылгандай, куштарда личинкалар жана нимфалар паразиттешет. Бир уялы кене 2 000—3 000 жумуртка салып, натыйжада бул массадан толугу менен жабылып калат. Жумуртка салгандан кийин ал өлөт. Чамалап 3 жума өткөндөн кийин жумурткадан личинкалар чыгып баштайт. Уялы кенелер жумуртка салуу үчүн тек гана кан сорушу керек.
Кенелер узак убакыт ачка кала алышат. Алар адамдарга дарактардан жана жердин бетинен чабуул коюшат.
Жабышып алган кенени териден алуу абдан кыйын. Мындай кенени күч менен жулуп алууга эч кандай шартта болбойт, анткени "башы" териде калып, сезгенүүгө алып келет, ал өзү тиштегенден да кооптуу. Ошондуктан жабышып алган кенени май менен майлоо сунушталат: ушундайча, биз анын дем алуу тешиктерин жабабыз жана кене дем албагандыктан ал алсырап, булчуңдары бошонуп, түшүп калат.
Эгер кенени тийбесек, ал болжол менен бир сутка бою кан соруп, натыйжада денесинин көлөмү 200 эсе көбөйөт, чоң буурчактын өлчөмүнө жетет. Кан соргон кенелер таратуучу эң кооптуу оору — тайгалык энцефалит. Анын козгогучтарын ташуучу тайгалык кене.
Адамдын терисине кирип, ал энцефалиттин козгогучтарын канына киргизет, андан кийин алар мээге кирип, көбөйүп, аны жабыркатат. Инфекциянын жайылуу зонасына туш болгон адам ооруга кабылышы мүмкүн. Мындай аймактарга баруу керек болсо, эмдөөлөрдү эске алууну унутпаш керек.
Түндүк, Ички Тянь-Шанда, Ысык-Көл котловинасынын аймагында кеңири таралган
Кызыл китеп
