Туризм — чоң бизнес
Мындай билдирүүгө негиздер бар. Бардыгы автомобил курулушунун канчалык кирешелүү экенин билишет. Бирок Францияны алалы. Бул өлкөдө туризм киреше боюнча автомобил өнөр жайын гана эмес, ошондой эле көптөгөн башка заманбап материалдык өндүрүш тармактарын жана кызмат көрсөтүү чөйрөсүн да кыйла артка калтырды. Жана, чын эле, экономикасында туризм башкы орунду ээлебеген жана улуттук кирешеге олуттуу кошумча бербеген өнүккөн өлкөнү табуу кыйын. Кээ бир кичинекей мамлекеттер бүгүнкү "технологиялык" дүйнөдө туризмден түшкөн кирешелердин эсебинен дээрлик толугу менен жашап жатканы да жашыруун эмес.
Көршүлөргө карап үйрөнүү
Тарых кээде таң калыштуу фактыларды сактап калат, аларды кийинки муундар жеңил күлкү менен кабыл алышат. Айрыкча илимий ачылыштар жана ойлоп табуулар чөйрөсүндө көптөгөн кызыктуу окуялар бар. Бирок, бизге сабак болчу мындай окуялардын бири бар.
Европа 150 жылдан ашык убакыттан бери төрт дөңгөлөктүү велосипеддер менен жүрүп келгенде, крепостной устат Артемов "өзүнүн" велосипедин ойлоп табат — эки дөңгөлөктүү, төрт бурчтуу дөңгөлөктөрү темир менен капталган, ал жерде отурбай, жерден буту менен түртүп жүрүүгө мүмкүнчүлүк берген, анткени рулдук башкаруу жана "нормалдуу" дөңгөлөктөрү жок болчу. Кийинчерээк герман усталары конструкцияга рулду жана педалдарды кошушту, бирок дөңгөлөктүн формасы жакшыртылган моделде да сакталды. Германияда бул техникалык керемет "костотряс" деген атка ээ болду.
Туризмдин абалы республикада да ошондой костотряс сыяктуу: барганда оор, ылдамдык аз, бирок таштап кетүүгө болбойт. Бирок, башка жолдор да бар: көршүлөрүбүз "кантип жүрөт" экенин карап көрүү. Бул үчүн социологиялык изилдөөлөрдүн маалыматтары жардам берет.
Убакыттын өтүшү менен аңчылык туризми да абдан популярдуу болуп калды. Азыр ал Африка жана Европа өлкөлөрүндө эң интенсивдүү өнүгүүдө. Африкадагы кичинекей Уганда мамлекетинде, ал тууралуу көпчүлүк билбесе да, жылына 74 миң аңчы кабыл алынат, бул таза киреше катары 15 миллион долларды алып келет. Ботсвана мамлекетинин 15% аймагын чет элдиктер үчүн сафари колдонулган улуттук парктарга бөлүп берген. Кызыктуу бир жагдай: чет элдик аңчылар жергиликтүү аңчыларга караганда 8 эсе аз жаныбарларды атып, бирок лицензия үчүн 36 эсе көп төлөшөт. "Турлардын сатылышы" боюнча эч кандай проблема жок.
Европада аңчылык туризмди Венгрия өнүктүрүп, жылына 5,5 миллион доллар киреше алат, Испания 1 миллиард песета киреше алат, ошондой эле Югославия.
Мындай кыскача шолонун өзү дүйнө жүзүндө туризмди өнүктүрүү боюнча приоритеттүү багыттарды белгилөөгө мүмкүнчүлүк берет. Андыктан "өз "костотрясын" ойлоп табуунун кереги барбы?
Западда туризмди өнүктүрүү үчүн, демек, киреше алуу үчүн дагы эмне кылышат? Бардыгы абдан жөнөкөй. Кызматтардын ассортиментин кеңейтүү, салык жеңилдиктерин берүү, арзан кредиттер, жергиликтүү салыктардан бошотуу. Ар кандай жаш курак топтору үчүн жаңы туризм түрлөрүн өнүктүрүү. Туристтик продукт түзүүдө өлкөлөр ортосунда кызматташтыкты түзүү. Ар кандай кызматтардын санынын кескин өсүшү, мисалы, көңүл ачуучу транспортту: оселдер, түйө, як, фиакрлар, трояк ж.б. колдонуу. Ошончо жөнөкөй, бирок акылдуу.
Западда туристтердин эс алуу үчүн суроо-талапты чектеген факторлор да эске алынат. Бул үй-бүлөдөгү кирешенин деңгээли жөнүндө болуп жатат. Европа жана АКШнын тургундары жогорку кирешелер менен гана саякатташат. Мындай учурда, албетте, алыс саякаттардын жана кымбат кызматтардын үлүшү көбөйөт. Чындык, кирешенин деңгээли ар дайым чечүүчү болбойт, эгер улуттук салттар күчкө кирсе. Мисалы, Японияда парадоксалдуу көрүнүш байкалат. Япондуктар көп төлөгөндү жакшы көрүшөт. Ошентип, кымбат ырахаттын ээси үчүн өзүнүн престижи жогорулайт, жана мындай учурда япон адам акча жөнүндө ойлобойт. Албетте, эгер алар болсо. Бирок, бул бааны төлөөгө даяр адамдар жөнүндө. Биз үчүн болсо, орто кирешелүү жана төмөн кирешелүү катмарлар кызыктуу. Алардын мүнөздүү өзгөчөлүгү — аз чыгым менен көбүрөөк көрүү. Алар үчүн арзан номерлер жана жетиштүү, бирок жогорку эмес, комфорт деңгээли ылайыктуу. Андан тышкары, мындай кардарлар үчүн турумдун баасы топтук кызмат көрсөтүүлөр боюнча жеңилдиктердин эсебинен төмөндөйт.
Көптөгөн чет элдик туристтик фирмалар өздөрүнүн соода саясатын төмөн баа жана кызматтардын комплекстүүлүгү менен туристтерди тартууга негиздешет, бирок келгенден кийин аларды ар түрдүү кошумча кызматтар менен кызыктырат, алар акча менен сатып алынат. Европанын бир нече өлкөлөрүндө туристтер кошумча кызматтарга бардык чыгымдардын 60—70%ын коротушат.
Международдык туризм кызматтардын комплексин интеграциялоого умтулуп жаткандыгы да байкалат. Гостиница, соода, авиация, телевизия, жарнама ишканалары бир колдо топтолуп, аларды рыноктун конъюнктурасына ылайыкташтыруу мүмкүнчүлүгүн берет.
Өнүккөн капиталисттик өлкөлөрдүн өкмөттөрүнүн туризм индустриясына көңүл бурушу да коинчо эмес, а такыр мыйзам ченемдүү. Бардык батыш европа өлкөлөрүндө, АКШда, Канадада туризмди өнүктүрүү маселелери менен алектенген илимий-изилдөө борборлорунун болушу да кездешпейт. Ошондуктан, алардын жыйынтыктарын жана сунуштарын колдонуп көрөлү. Туристтердин жүрүм-турум стереотиптериндеги өзгөрүүлөр белгиленди. Алар кандай? Биринчиден, бул маалыматты пассивдүү кабыл алуудан активдүү катышуу аркылуу түздөн-түз жеке тажрыйба алуу. Экинчиден, пляжда "жатууну" активдүү эс алуу менен алмаштыруу, физикалык маданият жана спорт менен, профилактикалык дарылоо жана табият менен байланышуу.
"Эврика!" деп кыйкырганга убакыт келди! Кыргызстан өзүнүн табияты боюнча уникалдуу. Республика жөнүндө сөз болгондо, реликт, уникалдуу, өзгөчө, такыр башкача, сейрек, таң калыштуу деген сөздөр көп кездешет. Бул жазгандардын каприздери эмес. Мында туризмди өнүктүрүүнүн жолун, Францияда, өзгөчө, Батышта узак убакыттан бери сыналган жолду колдонсо болот.
