Энергиянын жетишсиздиги жана бизнес менен кызматтарга таасир эткен чектөөлөрдүн шарттарында коомдо активдүү талкуулар уланууда. 24.kg экономист Арсен Иманкулов менен жолугуп, өкмөттүн аракеттери канчалык негиздүү экенин жана бизди кандай келечек күтүп жатканын түшүнүүгө аракет кылды.
— Коомдо чектөөлөр боюнча көп нааразычылык бар. Бул үчүн негиз барбы?
— Эң биринчи, киргизилген чектөөлөр — бул мажбурлук чара экенин түшүнүү керек. Мамлекеттин энергетикалык системасы азыр өтө кыйын кырдаалда, жана андан чыгуу социалдык жана экономикалык жактан жашоо үчүн зарыл. Эгер бийликте бул чектөөлөрдү болтурбоо мүмкүнчүлүгү болсо, алар аны пайдаланмак. Учурдагы шарттарда электр энергиясын колдонууну жөнгө салуу — бул система толугу менен кулап калбашы үчүн коргоо чарасы.
Биз ысыган унаада бара жаткандыгыбызды элестетиңиз. Газды баса берсе болот, бирок андай болсо, кыймылдаткыч токтоп калат, жана биз суукта жолдун четинде калып калуу коркунучуна дуушар болобуз. Мындай кырдаалда биз кыймылды жайлатышыбыз жана жүктү азайтышыбыз керек.
Арсен Иманкулов
Ооба, мындай чаралар айрым жарандар үчүн ыңгайсыздык жана чыгымдарды жаратат, бирок жарык таптакыр болбой калса, андан да жаман болот — үйдө, ооруканаларда, критикалык инфраструктурадагы ишканаларда.
— Көптөгөн ишкерлер чектөөлөрдөн улам чыгымдарга нааразы. Алардын чыгымдарын кантип минималдаштырууга болот?
— Чыгымдар чын эле бар. Бирок, кыска мөөнөттүү чектөөлөр узак мөөнөттүү энергетикалык кризистен артык экенин түшүнүү маанилүү. Эгер система куласа, кесепеттер бизнес үчүн, мамлекет жана жарандар үчүн андан да олуттуу болот.
Бул кырдаалда эки негизги багытка көңүл буруу акылдуураак:
1. Эрежелердин болжолдуулугу
Так графиктер, убагында кабарлоо, бизнес жана жарандык коом менен көбүрөөк талкуулар, ошондой эле текшерүүлөрдө ашыкча катуулуктун жоктугу ишкерлер үчүн терс кесепеттерди жумшартууга жардам берет.
2. Ситуация узакка созулса, салык жана кредиттер боюнча мөөнөттөрдү же жеңилдиктерди берүү аркылуу финансылык колдоо
Өкмөт мындай варианттарды талкуулоого даяр экенин билдирген. Бирок, мен кайрадан айтам: биз бүгүнкү күндү гана эмес, жакынкы айларды да ойлошубуз керек. Кыш жаңы башталууда, жана кээ бирлерге системаны сактоо үчүн популярдуу эмес чечимдерди кабыл алууга туура келет.
— Коомдо кыжырдануу байкалууда. Аны кантип азайтууга болот?
— Экономист катары мен өз оюмду гана бөлүшө алам. Маселени чечүүгө көңүл буруу маанилүү. Бир жагынан, чектөөлөр чын эле нааразычылык жаратат, бирок экинчи жагынан, система толугу менен токтоп калса же Токтогулдан суу эрте бошотулса, анын кесепеттерин элестетиңиз. Мындай кырдаалда бирдиктүү кызматташуу зарыл, өз ара айыптоолор эмес.
Биз ар бир адамдын катышуусуз эч нерсе болбой турган кырдаалдабыз. Бул уникалдуу учур, анда электр энергиясын үнөмдөө — жөн гана формалдуулук эмес, бүт өлкөнүн туруктуулугу үчүн маселе.
Арсен Иманкулов
Жарандар өз салымдарын кошо алышат, мисалы:
- керексиз жарыкты өчүрүү,
- кечинде жүктү азайтуу,
- эгер бул критикалык түрдө зарыл болмосо, күчтүү приборлорду бир убакта колдонбоо.
Бизнес ресурстарды оптималдаштырып, декорациялык жарыкты кыскартып жана жабдуулардын ишин жакшырта алат.
Мамлекет — буга чейин башталган аракеттерди улантуу:
- административдик басымды азайтуу,
- текшерүүлөрдө тартип орнотуу,
- өз аракеттерин ачык түшүндүрүү жана бизнес менен жарандарды угуу.
Бардык тараптар биргеликте иштегенде, чыңалууну азайтууга болот.
— Өкмөттүн чаралары натыйжа берет деп ойлойсузбу?
— Келгиле, кырдаалды эки тараптан талдайлы. Биринчиси — бул техникалык чечим. Ал азыркы учурда натыйжаларын көрсөтүп жатат: кечки убакта тармакка болгон жүк азайган, ресурстар келечектеги кышты эске алуу менен бөлүштүрүлгөн. Биз кышты олуттуу авариялар жана өчүрүүлөрсүз өткөрүү үчүн убакыт утуп жатабыз.
Административдик чечимдерге келсек — ооба, алар популярдуу эмес, бирок зарыл. Өкмөт элге маалымат берүү жана өз чечимдеринин логикасын түшүндүрүү боюнча системалык иштерин жакшыртуусу керек.
Мен Кыргызстан бул мезгилди абдан жакшы өткөрө алат деп ишенем. Тек гана сабырдуулук, биримдик жана так маалыматтык саясат керек.
Арсен Иманкулов
— Бул чаралардын максатка ылайыктуулугуна шектенгендерге эмне дейсиз?
— Ооба, баарына оор, бирок система кулаган учурдагы кесепеттер андан да олуттуу болот. Чыгымдар он миллиондор менен эмес, бүт өлкөнүн экономикасынын масштабында эсептелет.
Биздин азыркы тапшырма — бардыгын сактап калуу, кийинки мезгилде өнүгүү жөнүндө сүйлөшүү үчүн, бузулган энергетикалык системаны калыбына келтирүү жөнүндө эмес. Бул үчүн күч-аракеттерди бириктирүү зарыл — бийлик, бизнес жана жарандар. Болбосо, биз бул мезгилди минималдуу жоготуулар менен өткөрө албайбыз.
