Орто Азияда байыркы замандарда жашаган элдер тууралуу маалыматтарды жыйноо

Кытай жазма булактары

Киргиздер жөнүндө биринчи тарыхый маалыматтар кытайдын «Ши цзи» («Тарыхый жазмалар». Б.з.ч. I кылым) Сыма Цянынын чыгармасында кездешет, анда хунн шаньюйи Маодундун мамлекетинин чегин чыгышта Кореяга, батышта азыркы Синьцзянга чейин кеңейтүү жөнүндө сөз болот, болжол менен б.з.ч. 201-жылы.

Текстти келтиребиз: «Кийин (Маодун) түндүктө хуньюлердин, дюйшэ, динлинин, гэгуней(1) жана синьлинин жерлерин багынтканда, бардык байлар жана сюнну чиновниктери (алдын ала) ага баш ийишти жана шаньюй Маодунду акылман деп эсептей башташты» (Сюнну тарыхы боюнча материалдар. Киришүү, котормо жана комментарий В. С. Таскин. М., 1968. Б. 41).

Хронологиялык жактан киргиздер жөнүндө экинчи маалымат «Цянь Хань шу» («Эрте Хань династиясынын тарыхы». Б.з.ч. I кылым) Бань Гунун чыгармасында кездешет, анда хунн шаньюйи Чжичжи тарабынан алардын багынтылышы жөнүндө айтылат, болжол менен б.з.ч. 48-жылы.

Текст: «Усунь армиясынын көп экенин көргөн Чжичжи, анын элчиси кайра кайтып келбегендиктен, алга жылып, усуньдерге кол салып, аларды жеңип алды. Андан кийин түндүктө Уцзеге кол салып, ал анын бийлигине баш ийди. Андан соң (Чжичжи) батышка аскер жиберип, цзяньгунейлерди жеңип, түндүктө динлилерди баш ийдирди. (Ошентип Чжичжи) үч мамлекетти өзүнө кошту. Ал көп жолу усуньдерге кол салуу үчүн аскер жиберип, дайыма аларды жеңип турду. (Цзяньгунейлердин) жерлери шаньюйдын ордосунан 7000 ли(2) батышта, Чэши жеринен 5000 ли түндүктө жайгашкан. Чжичжи ошол жерде жашап калды»(4) (Сюнну тарыхы боюнча материалдар... II чыгарылыш. 1973. Б. 37).