Ботсвана. Ботсвана Республикасы

Ботсвана.Республика Ботсвана

Африканын түштүгүндөгү мамлекет. Аймагы - 600,4 миң км2, 80% - Калахари чөлү. Башкы шаар - Габороне (220 миң), эң ири шаарлары: Франсистаун, Селеби-Пикве, Лобаци. Административдик жактан өлкө 14 округга бөлүнөт. Калкы - 1,8 млн (2004 ж.); негизинен африкандык тсвана (79%) жана каланга (11%) улуттарынан турат, ошондой эле Европа жана Азиядан келгендер (5%) жашашат. Расмий тилдер - тсвана жана англис тили. Негизги дин - христиандык (60%), 40% калк традициялык культтарды тутушат. Валюта - пула.

Россия Федерациясы менен дипломатиялык мамилелери бар (СССР менен 1970 ж. 6.1П түзүлгөн).

Улуттук майрам - 30-сентябрь - Эгемендүүлүк күнү (1966 ж.).

Ботсвана - президенттик республика. 1966-жылдагы конституция, андан кийинки өзгөртүүлөр менен иштейт. Мамлекеттин жана өкмөттүн башчысы - президент (1998-жылдан бери - Ф. Могае; ал мурунку президент К. Масиренин кызматтан кетиши менен бул кызматка келди; 2004-жылдын октябрында экинчи мөөнөткө кайра шайланды). Конституция боюнча, президент Улуттук ассамблеянын депутаттары тарабынан 5 жылга шайланат.

Закон чыгаруу бийлиги президентке жана парламентке - Улуттук ассамблеяга таандык (57 депутат жалпы шайлоодо шайланат, 4 депутат президент тарабынан дайындалат, президент, спикер жана башкы прокурор кызмат боюнча кирет). Мыйзамдардын мөөнөтү - 5 жыл. Соңку шайлоолор 2004-жылдын октябрында өттү. Спикер - П. Балопи. Аткаруучу бийлик президент жана өкмөт тарабынан жүргүзүлөт. Президент өкмөттү жетектейт, вице-президентти жана министрлерди Улуттук ассамблеянын мүчөлөрүнүн арасынан дайындайт. Консультативдик орган - башчылар палатасы (15 адамдан турат).

Ботсваналык демократиялык партия (БДП) - 1962-жылы негизделген, 1966-жылдан бери башкаруучу, ассамблеяда 44 орунга ээ. Лидер - Ф. Могае. Төрага - П. Кедикилве. Оппозициялык партиялар: негизги - Ботсваналык Улуттук фронт (1965-жылы негизделген, 12 орун), Ботсваналык конгресс партиясы (1 орун), Ботсваналык элдик партия, Ботсваналык Альянс кыймылы.

1976-жылы түзүлгөн Ботсванын профсоюздар федерациясы тармактык профсоюздарды бириктирет. Профсоюздун мүчөлөрү жумушчулардын 30% дан ашыгын түзөт.

Ботсвана - мурдагы Англиянын протектораты Бечуаналенд (1885-жылдан бери); 1965-жылдын мартында ички өз алдынча башкаруу киргизилген, эгемендүүлүк 30.IX 1966-жылы жарыяланган. Британиянын жетекчилигиндеги Содружествого кирет. 1966-жылдан бери - БУУ жана АСтын мүчөсү.
Экономиканын негизин - кен казуу өнөр жайы (33% ИДП) түзөт, ал алмаз, көмүр, медно-никелдик концентрат, сода, туз өндүрүүчү ишканалар менен көрсөтүлгөн. Алмаз өндүрүү боюнча өлкө дүйнөдө 3-орунду ээлейт (2004-жылы 31,4 млн карат), алардын экспорту валюталык кирешенин 75% чейин камсыз кылат. Өнөр жай өнүгүүдө, негизинен экспортко багытталган ишканалардын эсебинен. Анын ИДПдагы үлүшү болжол менен 10% түзөт. ИДП 2004-жылы 3,2 млрд долларга жетти (жылдык өсүш - болжол менен 5%).

Агроөнөр жайда жумушчу күчүнүн болжол менен 30%ы иштейт, анын ИДПдагы үлүшү - 3%. Негизги тармагы - жайыт мал чарбачылыгы (3,1 млн баш ири мүйүздүү мал, 2,5 млн баш майда мүйүздүү мал). Жер иштетүү мезгил-мезгили менен кургакчылыкка дуушар болот, ал өлкөнүн жылдык дан муктаждыгынын 1/3төн 1/2сине чейин камсыз кылат. Негизги культуралар - сорго (жалпы жыйымдын 70% га чейин), жүгері (болжол менен 20%), просо, буурчак, жер жаңгагы, күн карама.

Темир жолдор - 900 км, авто жолдор - болжол менен 20 миң км, анын ичинен 5 миң км - катуу асфальтталган. Эл аралык аэропорттор бар - Габороне, Касане, Маунге.

Сыртка соода жүгүртүүсү жыл сайын 4,3 млрд долларды түзөт. Машиналар, жабдуулар, азык-түлүк, өнөр жай жана химиялык товарлар, отун импорттолууда; алмаздар (74,9%), түстүү металлдар (5,2%), мал чарбачылыгынын продукциялары (3,7%), текстиль (3,6%) экспорттолууда. Негизги соода өнөктөштөр: Түштүк Африка, Британия, Германия, АКШ, Кытай, Зимбабве, Намибия.

Туризм кызматтары рыногу өнүгүүдө. Туризм ИДПнын 25% га чейин камсыз кылат. 17% аймакты коргоо жайлары, улуттук парктар ээлейт. Эң белгилүүлөрү - Окаванго дельтасы, Чобе жана Гемсбок. Ар жылы өлкөнү 500 миңден ашык турист зыярат кылат.

Төлөм балансы оң сальдого ээ, өлкөнүн финансылык-экономикалык абалы туруктуу. Валюта резервдери 2003-жылы 6,7 млрд доллардан ашык.

Жумушсуздук жумушчу күчүнүн 20% ын түзөт. ИДП адам башына - 3200 доллар (2004 ж.).

Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун баамдоолору боюнча, Ботсвананын калкынын 20% ВИЧ инфекциясына кабылгандар жана СПИД менен ооруган адамдар.

Бир гана жогорку окуу жайы - мамлекеттик университет (1982-жылы негизделген), анда болжол менен 12 миң студент билим алат. 2007-жылы экинчи университетти ачуу пландалууда. Ошондой эле айыл чарба жана техникалык колледждер бар.

Ботсванадан күн сайын өкмөттүк «Дейли ньюс» гезити (65 миң нуска) жана бир нече көз карандысыз гезиттер («Ботсвана гезити», «Мме-ги», «Мидвик сан» ж.б.) чыгат. 1981-жылдан бери Ботсванын өкмөттүк маалымат агенттиги (БОПА) иштейт. Улуттук радиоберүү компаниясы «Радио Ботсвана» сетсвана жана англис тилдеринде эфирге чыгат. 1998-жылы улуттук телевизиондук кызмат түзүлгөн.