Белиз
Белиз
Жер шарынын борбордук Америкасында, Юкатан жарым аралында, түштүк-чыгышта жайгашкан мамлекет. Аймагы - 23 миң км2. Башкы шаары - Бельмопан (8 миң). Административдик-аймактык бөлүнүшү - 6 округ. Турак-жайы - 251 миң (2004-ж.). 25% - креолдор, 48% - испан-индеец метистери, 10% - европалыктар, калганын - индеецтер жана «кара карибдер» түзөт. Расмий тили - англис тили, ошондой эле испан тили кеңири колдонулат. Дин: 50% динге ишенгендер - католиктер, 27% - протестанттар. Валюта - Белиз доллары = 100 цент.
Россия Федерациясы менен дипломатиялык мамилелери бар (СССР менен 1991-жылдын 25-июнунда орнотулган).
Улуттук майрам - 21-сентябрь - Эгемендүүлүк күнү (1981-ж.).
Белиз - эгемен мамлекет, Улуу Британиянын жетекчилигиндеги Бириккен мамлекеттерге кирет. 1981-жылдын 21-сентябрындагы конституцияга ылайык, мамлекеттин башчысы Улуу Британиянын королевасы болуп эсептелет, генерал-губернатор тарабынан көрсөтүлгөн (1993-жылдан бери - К. Н. Янг). Закон чыгаруу бийлиги Улуттук жыйында, сенаттан (12 дайындалган мүчө) жана өкүлдөр палатасынан (29 депутат, 5 жылга шайланат) турат.
Аткаруу бийлиги парламенттик шайлоодо көпчүлүктү алган партиянын лидери тарабынан башкарылат. 1998-жылдын августунан бери премьер-министр - С. Муса, Элдик бириккен партиянын лидери.
Саясий партиялар: Элдик бириккен партия (ЭБП) - 1950-жылы негизделген, кичи жана орто буржуазиянын кызыкчылыктарын чагылдырат, шаардык жумушчулардын, фермерлердин, интеллигенциянын колдоосуна ээ. Социал-демократиялык багытты карманат. 1954-84, 1989-93 жана 1998-жылдын августунан бери - башкаруучу партия. Өкүлдөр палатасында 21 орунга ээ. Бириккен демократиялык партия (БДП) - 1974-жылы негизделген, оң борбордук багытта; англис тарапты колдогон жана жергиликтүү буржуазиянын, соодагерлердин кызыкчылыктарын билдирет, мурдагы метрополия менен жакын байланыштарды сактоону колдойт. Лидери - Д. Бэрроу. Өкүлдөр палатасында 8 орунга ээ.
Профсоюздар: Бириккен жалпы жумушчулар союзу - 1979-жылы негизделген, МКСПге кирет; Белиздин Улуттук профсоюз конгресси.
Белиздин аймагы XVI кылымдын башында испандыктар тарабынан басып алынган. XVII кылымдын 30-жылдарында англис колонисттери бул жакка кирип келишкен. Испандыктардын англисдерди кууп чыгуу аракеттери ийгиликсиз болгон. 1840-жылдан тартып Белиз Британ Гондурас деп аталган, ал эми 1862-жылы расмий түрдө Улуу Британиянын колониясы деп жарыяланган. 1964-жылы ички өз алдынчалыкка ээ болгон, 1973-жылы мурдагы аталышы - Белиз деп аталган, 1981-жылдын 21-сентябрында эгемен мамлекет катары жарыяланган. 1991-жылдын 5-сентябрында Гватемала, Белизди мурда өзүнүн департаменти катары эсептеп, анын эгемендигин таанып, дипломатиялык мамилелерди орноткон.
Белиз БУУнун мүчөсү (1981-жылдан бери), ОАГ (1991-жылдан бери), Кариб коомчулугунун мүчөсү.
Белиз - агрардык өлкө (2004-жылы ИДП - 2 миллиард доллар АКШ). Экономиканын негизги багыттары - туризм жана кызмат көрсөтүү сектору (ИДПнын 55% чамасы), айыл чарба (ИДПнын 22% чамасы), кант шекеринин, цитрус жемиштеринин, жашылчалардын жана какаонун өндүрүшүнө адистешкен. Животноводство жана балык уулоо да өнүгүүдө. Айыл чарба продуктулары жана жыгач материалдарын кайра иштетүү, текстиль өндүрүүчү ишканалар бар.
Экспорттоочу товарлар: кант-шекер (жалпы көлөмдүн 40% чамасы), цитрус жемиштери, банандар, импорттоочу товарлар: машиналар, жабдуулар. Негизги соода өнөктөштөр: АКШ, ЕС өлкөлөрү, Мексика, Кариб коомчулугунун өлкөлөрү.
Сырттан алынган карыз - 1,14 миллиард доллар АКШ (2004-ж.). Жумушсуздук деңгээли - 11,5% эмгекке жарамдуу калк. Окуу деңгээли - 93%. ИДП жан башына - 6,5 миң доллар АКШ (2004-ж., баа). Валюта резервдери - 314 миллион доллар. Товар жүгүртүүсү - 1,04 миллиард доллар АКШ, анын ичинде экспорт - 519 миллион доллар, импорт - 525 миллион доллар. Экспорттоочу товарлар: кант-шекер (экспорттун 40% чамасы), цитрус жемиштери, банандар, балык жана креветкалар, текстиль буюмдары. Импорттоочу товарлар: мунай продуктулары, азык-түлүк, машиналар жана жабдуулар.
Шоссе жолдорунун узундугу - 2,8 миң км. Эң чоң деңиз порту - Белиз-сити. Эл аралык аэропорт бар.
Мамлекетте бир нече жогорку окуу жайлары, анын ичинде Белиз университети (Батыш Индия университетинин филиалы) бар. Эң популярдуу гезиттер - «Белиз таймс» жана жума сайын чыккан «Амандала». Мамлекетте өзүнүн телевидениеси жок; 2 ретарансляция станциясы, 12 коммерциялык радиостанция бар. Өкмөттүн радиокомпаниясы иштейт.
