Виргин аралдары (АКШ)
Виргин аралдары (АКШ)
АКШнын ээлигинде, Порто-Рикодон чыгышта, Түндүк жана Түштүк Америка ортосундагы Кичинекей Антиль аралдарынын түндүк бөлүгүндө жайгашкан. 50дөн ашык аралдарды камтыйт, алардын көбү жашалбайт. Эң ири аралдары: Сент-Томас, Сент-Джон жана Сент-Кроа (жалпы аянтынын 1/г ашык).
Территориясы - 355 км². Башкаруу борбору - Сент-Томас аралындагы Шарлотта-Амалия (11 миңден ашык). Калкы - болжол менен 108,7 миң (2005-жыл); 78% - кара терилүүлөр, 10% - ак терилүүлөр, 12% - башка. Расмий тил - англис тили. Ошондой эле испан тили жана креол тили кеңири таралган. Дин: ишенгендердин арасында 42% - баптисттер, 34% - католиктер. Валюта - АКШ доллары.
Улуттук майрам - 31-март - Көчүү күнү (Даниядан АКШга 1917-жылы).
Виргин аралдарынын негизги мыйзамы 1954-жылы АКШ конгресси тарабынан кабыл алынган. Аралдарды жалпы көзөмөлдөө АКШнын ички иштер министрлиги тарабынан жүргүзүлөт, аткаруу бийлиги - губернатор (Ч. Тернбулл - 1999-жылдан бери), 4 жылга шайланат. Губернатор Жогорку Кеңештин сунушу боюнча 11 аткаруу департаментинин жетекчилерин жана Сент-Джон жана Сент-Кроа аралдарындагы өкүлдөрүн дайындайт. Бир палаталуу Жогорку Кеңеш 2 жылга шайланган 15 сенатордон турат. Жогорку Кеңеш тарабынан кабыл алынган мыйзамдар губернатор тарабынан бекитилиши керек. 1973-жылдан бери аралдар АКШ конгресси өкүлдөр палатасында 1 депутатка (добуш берүү укугу жок) ээ.
Аралдарда АКШнын Демократиялык жана Республикачыл партияларынын бөлүмдөрү, ошондой эле көз карандысыз жарандардын кыймылы иштейт.
Х. Колумбдун экспедициясы 1493-жылы аралдарга барган. Алгачкы отурукташуу 1625-жылы Сент-Кроа аралында англис жана француз колонисттери тарабынан негизделген. Ар кандай убакытта бул аралдар англис, француз, испан жана Мальта орденинин ээлигинде болгон. 1733-жылы датчандар тарабынан сатып алынган (1754-жылы Дания колониясы деп расмий жарыяланган). 1672 жана 1683-жылдары Сент-Томас жана Сент-Джон аралдары да колонияланган. Дат колониялык бийлиги учурунда Сент-Томас аралы соода борборуна (анын ичинде кул соодасы) айланган, ал эми Сент-Джон аралы кант тростнигин өстүрүү үчүн пайдаланылган, анда кулдардын эмгеги колдонулган; кулчулук мезгилинде (1848-жылы жоюлган) аралдарга 28 миң кул киргизилген. Дания 1917-жылга чейин (Наполеон согуштары учурунда кыска убакыттан башка) аймакка ээ болгон, андан кийин АКШга 25 миллион долларга өткөрүп берген. Аралдарда АКШнын аскерий базасы түзүлгөн.
Экономикалык жактан активдүү калк 48,9 миң адамды түзөт. 2002-жылы ИДП 2,5 миллиард долларды түзгөн. Экономиканын негизги булагы - чет элдик туризм. Туристтерди тейлөө экономикалык жактан активдүү калктын 80% үчүн жашоо каражаты болуп саналат. Аралдарды жыл сайын 2 миллион адам зыярат кылат, туризмден түшкөн киреше ИДПнын 80% жетет.
Өнөр жай өндүрүшүндө экономикалык жактан активдүү калктын 19% иштейт. Сент-Кроа аралында дүйнөдөгү эң ири мунайды кайра иштетүү заводу жылына 23 миллион тонна жана боксит заводу жылына 700 миң тонна кубаттуулукка ээ. Импорттолгон бөлүктөрдөн сааттарды жыйноо, жүн жана фармацевтикалык буюмдарды, ром өндүрүү жүргүзүлөт. Электр энергиясын өндүрүү - 1,035 миллиард кВт/ч (2002-жыл).
Агроөнөр жайда экономикалык жактан активдүү калктын 1% гана иштейт.
Аралдардын көпчүлүк аймагы айыл чарбасын жүргүзүүгө ылайыксыз жерлерден турат. Үч ири аралдагы иштетилген жерлердин аянты 12 миң гектардан ашпайт. Кант тростнигин, жемиштерди жана жашылча-жемиштерди өстүрүшөт, Сент-Кроа аралында - сорго.
Жаныбарларды багуу жана балык уулоону өнүктүрүү боюнча аракеттер жасалууда.
Автожолдордун узундугу - 86 км. Негизги порттор - Шарлотта-Амалия жана Кристианстед (акыркысы - Сент-Кроа аралында). 2 эл аралык аэропорт бар.
Экспорт 1,8 миллиард долларды түзөт: мунай продуктулары, эт (Порто-Рикого жеткирилет), ром (АКШга экспорттолот, ал жерде соода артыкчылыктарына ээ); импорт - болжол менен 2,2 миллиард доллар (кайра иштетилбеген мунай, машиналар жана жабдуулар, сааттардын бөлүктөрү, азык-түлүк, химиялык продукция). Тышкы сооданын 90% АКШ жана Порто-Рикого туура келет.
Жогорку окуу жайы - Виргин аралдарынын колледжи, Сент-Томас жана Сент-Кроа аралдарында окуу кампустары бар. Бир нече мезгилдүү басылмалар, анын ичинде 3 күндөлүк гезит чыгарылат. 23 радио жана 16 телевизион станциялары иштейт.
