Республика Хорватия
ХОРВАТИЯ. Хорват Республикасы
Европанын түштүк-чыгышында, Адриатика деңизинин жээгинде жайгашкан мамлекет. Жеринин аянты — 56,6 миң км2. Башкы шаары — Загреб (800 миң), ири шаарлары: Сплит, Риека, Осиек, Пула. Негизги административдик-территориялык бирлик — жупаниялар. Калкы — 4,4 миллион (2001-жылдагы санак боюнча); анын 90% — хорваттар, 4,5% — сербдер, 0,4% — италиялыктар, 0,3% — словендер, венгрлер, чехтер жана албандыктар. Расмий тили — хорват тили. Дин: негизинен рим-католик ишеними — 87,8% католиктер, 4,42% православдар. Валюта — куна.
Россия Федерациясы менен дипломатиялык мамилелер 1992-жылдын майында түзүлгөн.
Улуттук майрам — 25-июнь — Мамлекеттүүлүк күнү (1991-жыл).
Хорватия — парламенттик республика, 25.VI 1991-жылы өзүнүн көз карандысыздыгын жарыялаган. Мамлекеттин башчысы — президент. 16.12.2005-жылы бул кызматка Степан Месич шайланган. Жогорку мыйзам чыгаруу органы — Хорватия сабору (парламент); 4 жылдык мөөнөткө шайланат, бир палатадан турат (152 депутат, 23.XI.2003-жылы шайланган).
Аткаруу бийлиги өкмөт тарабынан ишке ашырылат, анын курамы парламент тарабынан бекитилет. 2003-жылдын ноябрь айындагы парламенттик шайлоолордун жыйынтыгы боюнча Хорватиянын демократиялык бирикмеси (ХДС) жеңишке жетип, анын лидери Иво Санадер өкмөттү баштады.
Хорватияда 100дөн ашык партия катталган. Эң ири партия — Хорватиянын демократиялык бирикмеси (ХДС, 1990-жылы негизделген), 2003-жылдын ноябрь айындагы парламенттик шайлоолордо 66 орун алган. Социал-демократиялык партиясы — 1990-жылы Хорватиянын коммунисттик бирлигинин негизинде түзүлгөн, 34 орун (лидер - И. Рачан), Хорватиянын элдик партиясы, 10 орун (лидер — В. Пусич), Хорватиянын дыйкан партиясы, 9 орун (лидер - 3. Томчич), Хорватиянын укук партиясы, 9 орун (лидер - А. Джапич), Истриянын демократиялык бирлиги, 4 орун (лидер - М. Яковчич), Либра, 3 орун (лидер — И. Радош).
Профсоюздук бирикмелер: Хорватиянын көз карандысыз профсоюздар конфедерациясы, Хорватиянын автономдуу профсоюздар бирлиги, Хорватиянын профсоюздар бирлиги.
Советтик Хорватиянын аймагы VI—VII кылымдарда славяндар тарабынан отурукташкан. 1102-жылы Хорватия венгр королдорунун бийлигине өткөн, бирок өзүн-өзү башкаруу укугун сактап калган. XVI кылымдын аягында анын көпчүлүк бөлүгү Осмон империясынын колуна өткөн. XVIII кылымдын аягында Хорватия Венгрияга саясий көз каранды экенин мойнуна алган, кийинчерээк Австро-Венгриянын курамына кирген. Биринчи дүйнөлүк согуштан кийин жана Австро-Венгриянын кулашы менен Хорватия 1918-жылдан тарта Сербдер, хорваттар жана словендердин Падышалыгынын курамында болгон (1929-жылдан тарта Югославия Падышалыгы). Фашисттик оккупациядан кийин 1941-жылдын апрелинде "Эгемендүү Хорватия Республикасы" түзүлгөнү жарыяланган. Югославиядагы элдик-азаттык согушунун (1941-45-жылдар) аяктагандан кийин 1945-жылдан 1991-жылга чейин Федеративдик Элдик Республика Югославиянын (кейин Социалисттик Федеративдик Республика Югославия - СФРЮ) курамында болгон, алты республикасынын бири катары.
1990-жылдын майында Хорватиянын тарыхындагы биринчи көп партиялуу шайлоодо ХДС партиясы жеңишке жетип, республика үчүн көз карандысыздык курсун кабыл алган. 1990-жылдын 23-декабрында Хорватия сабору (парламент) жаңы конституцияны бекитип, республикага СФРЮ курамында көз карандысыз жана эгемендүү мамлекет статусун берди. 1991-жылдын майында Хорватиянын толук көз карандысыздыгы боюнча референдум өткөрүлгөн (94% катышуучулар оң жооп беришкен). 1991-жылдын 25-июнунда өлкөнүн көз карандысыздыгы жана суверенитети тууралуу Декларация кабыл алынган. 1991-жылдын 8-октябрында Хорватиянын мамлекеттик көз карандысыздыгы жана СФРЮдан чыгуу боюнча мыйзам актылары күчүнө кирген.
Хорватиянын бийлигинин кадамдары серб калкы тарабынан каршы кабыл алынган, бул Хорватиянын сербдер жашаган аймактарында чыңалуунун жана куралдуу кагылыштардын күчөшүнө алып келген. 1991-жылдын 19-декабрында сербдер контролдоп турган аймактарда көз карандысыз Серб Краина Республикасы (РСК) жарыяланган, аны Хорватиянын жетекчилиги жана эл аралык коомчулук тааныган эмес. Этникалык конфликтти токтотуу үчүн БУУнун Коопсуздук Кеңеши Хорватияда тынчтыкты сактоо операциясын уюштурган - СООНО (БУУнун Коргоо күчтөрү).
1995-жылдын май жана август айларындагы аскердик операциялардын жүрүшүндө хорваттар РСКнын көпчүлүк аймагын көзөмөлгө алышкан. Серб калкынын көпчүлүгү Хорватиядан чыгып, Сербияга жана Боснияга кетишкен. 1995-жылдын 12-ноябрында расмий Загребдин өкүлдөрү жана сербдер контролдоп турган Хорватиянын аймактарынын бийликтери алардын акырындык менен Хорватияга кайра интеграциясы боюнча макулдашууга кол коюшкан. Макулдашуунун кепили катары БУУнун Коопсуздук Кеңеши көп улуттуу күчтөрдүн аскердик контингентин БУУнун желеги астында уюштурган Убактылуу БУУ администрациясын түзгөн (ВАООНВС). Бул жерде 1997-жылдын 13-14-апрелинде өткөрүлгөн жергиликтүү шайлоолордун жыйынтыгы менен жаңы бийлик органдары түзүлгөн, сербдердин коомдоштугу түзүлгөн. Загребдин контролу сербдер жашаган аймактарда 1998-жылдын январь айында толугу менен калыбына келтирилген.
Хорватия — БУУнун, ОБСЕнин мүчөсү, 1996-жылы Европа Кеңешине кирген, Европа саясий жана экономикалык институттарына, биринчи кезекте ЕС жана НАТОго интеграцияланууга умтулат.
Хорватия СФРЮ курамында экономикалык жактан өнүккөн республикалардын катарына кирген, бирок согуштан кийинки экономикалык кризис жана согуштун зыяны анын экономикалык өнүгүү деңгээлин төмөндөттү.
Башкы тармактар: кеменин курулушу, машина куруу, химия, тамак-аш, текстиль, жыгач иштетүү, электр техникасы жана электрондук, фармацевтикалык өнөр жай. Соңку жылдары экономикада жандануулар байкалууда. 2004-жылы өнөр жай өндүрүшүнүн жана ИДПнын өсүшү 3,7% түзгөн.
Агроөнөр жайда жер иштетүү (буудай, жүгері, кант кызылча, зыяндуу, күн карама), жемиш өстүрүү (алма, слива), жүзүм өстүрүү үстөмдүк кылат.
Хорватиянын экономикасында туризм маанилүү тармак болуп саналат. 2004-жылы өлкөгө 7,9 миллион чет элдик турист келген.
Эң ири гезиттер: «Вечерни лист» (Загребде чыгарылат), «Виесник» (Загреб), «Нови лист» (Риека), «Ютарни лист» (Загреб).
Загребде Хорватиянын маалымат агенттиги - ХИНА жайгашкан. Хорватиянын радиосу жана Хорватиянын телевидениеси кызматтары бар.
