Кыргызстандын ишкерлери «темекинин жүз метрлик чегине» каршы чыгышты
Кыргызстандын базарлар, соода жана кызмат көрсөтүү ассоциациясынын изилдөөсүнө ылайык, Жогорку Кеңештин депутаттар тобу тарабынан сунушталган «антитамеки» мыйзамына өзгөртүүлөр өлкөнүн бизнеси жана мамлекеттик бюджет үчүн чоң финансылык жоготууга алып келиши мүмкүн.
- Мамлекеттин болжолдуу жалпы жоготуусу - жыл сайын кеминде 346,5 миллион сом, ал эми чыныгы жоготуу жарым миллиард сомду түзөт (8 миллион АКШ доллары чамасында - ред. эскертүү), - деди Ассоциациянын президенти Сергей Пономарев. - «100 метрдик тыюу» 80-90% же болжол менен 10 миң соода пунктун камтышы мүмкүн, бул аларга сигарет сатуу боюнча 11,6 миллиард сом (185 миллион АКШ долларынан ашык) жоготууга алып келет. Биздин өлкөнүн ишкерлери үчүн бул өтө чоң сумма.
Базарлар, соода жана кызмат көрсөтүү ассоциациясынын юристи Артур Ташибеков даярдалып жаткан мыйзам долбоору экономикалык жана юридикалык жактан негизделбегенин билдирди.
- Бүгүнкү күндө 18 жашка толо элек адамдарга тамеки буюмдарын сатууга мыйзам тарабынан тыюу салынган, ошондой эле коомдук жайларда тамеки чегүүгө тыюу салынган. Адамды тамекинин зыяндуу таасиринен коргоо үчүн бардык зарыл чаралар мыйзамда бекитилген, - деди Ташибеков. - Бул мыйзам долбоору бизнес чөйрөсүнө кошумча тыюу салууну сунуштап жатат, тактап айтканда, ишкерлердин ишкердик менен алектенүү укуктарын чектөө. Бул Кыргыз Республикасынын Конституциясын, атап айтканда, 42-беренесин бузат, анда ар бир адам өз мүлкүн, ишмердүүлүгүнүн натыйжаларын пайдаланууга жана башкарууга укуктуу деп айтылат. Мамлекеттин максаттары (бул учурда - калктын саламаттыгын коргоо) аларды жетишүү ыкмаларына салыштырмалуу пропорционалдуу эмес. Ошондой эле, жаңы мыйзам долбоорунун түшүнүк аппараты 2014-жылдагы Таможенный союздун тамеки продукциясына карата техникалык регламенти менен каршы келет.
Юрист кошумчалады, бул мыйзамдын аткарылышын көзөмөлдөө функцияларын мамлекеттик контролдоо органдарына жүктөө мамлекеттин бюджетине кошумча чыгымдарды алып келет.
Бирок, эксперттердин пикири боюнча, эң чоң коркунуч - бул арзан жасалма жана контрабандалык тамеки продукциясынын мыйзамсыз соодасынын гүлдөп-жашашы, аны 18 жашка толо элек адамдар сатып ала алышат. Мындан тышкары, подпольный соодагерлер мамлекеттин кирешелерин, сатуулардан жана КНСтен ажыратып коюшат. Ал эми адал эмес чиновниктер тыюу салуучу чараларды пайдаланып, ишкерлерден пара алуу үчүн мүмкүнчүлүктү колдон чыгарып алышпайт.
- Албетте, тыюу салуу оңой, жаңы ыкмаларды, методдорду, маселелерди чечүүнүн механизмдерин ойлоп табуудан көрө, - деди Улуттук бизнес ассоциациялары альянсынын жетекчиси Улук Кыдырбаев. - Ишкерлер саламаттуу жашоо образын пропагандалоого, адамдардын аз тамеки чегишин каалабайт. Алар бул маселени чечүү ыкмасы менен макул эмес. Мыйзам долбоорунун инициаторларына сатып алууларды жана сигареттерди колдонууну азайтууга түрткү берүүчү чараларды ойлоп табуу керек. Азыркы жол зыяндуу, коррупциялык жана натыйжалуу эмес.
- 100 метр өтпөс барьер болуп саналат деп ойлойсузбу? Жок, бул жөн гана коррупциялык тобокелдик зонасы, - деди Сергей Пономарев. - Кому керек болсо, 500 метр, 1 километр жана андан да ары өтүп кетишет. Мындан тышкары, депутаттар көңүл бурбаган интернет-площадкалар бар. Интернет аркылуу сигарет заказ кылсаңыз - аларды каалаган жерге, күнү-түнү жеткирип беришет. Мындай мыйзамдар коюлган максатка жетпейт. Европалык өлкөлөрдүн кандай иштегенин эстеп калуу жетиштүү: алар саламаттуу жашоо образын пропагандалоочу этап-этабы менен иш-чараларды өткөрүшкөн. Тамекинин зыяндуулугу тууралуу социалдык реклама - бул адамдын ой-жүгүртүүсүн өзгөртүүнүн олуттуу куралы, ал эми тыюу салуучу чаралар муну колдобойт.
Пономарев 2013-2014-жылдары саламаттыкты сактоо жана билим берүү мекемелеринин жанында алкоголь продукциясын сатууга 100 метрдик тыюу салынган кезде окшош маселе чыкканын эске салды:
- Анда биз Базарлар, соода жана кызмат көрсөтүү ассоциациясында бул маселени талкуулап, макулдашып, парламентке өз сунуштарыбызды киргиздик. Депутаттар бизди угушту жана бизге жардам беришти. 100 метрдик тыюу алынып салынды жана мыйзамга өзгөртүүлөр киргизилди, алкогольдү 18 жашка толо элек адамдарга саткан соода пункттары үчүн жаза санкциялары 10 эсе көбөйтүлдү. Экинчи ирет ушундай бузуу үчүн жаза көбөйтүлөт, ал эми үчүнчү ирет - бул дүкөндүн лицензиясын алып салуу. Биз мыйзам бузуу фактыларын далилдөө үчүн видеорегистраторлорду коюуну сунуштадык. Азыркы учурда «алкоголь 100 метрдик тыюусу» боюнча болгон чечимди кабыл алуу логикалуу - 18 жашка толо элек адамдарга тамеки продукциясын сатууга жоопкерчиликти күчөтүү. Ал эми акциздерден түшкөн кирешелерди социалдык реклама, спортту көтөрүү жана илгерилетүү үчүн бөлүкчө пайдаланууга болот. Мындай маселени чечүү туура болмок.
