Президент Садыр Жапаровго кайрылуу жөнөтүлдү
Кыргызстан медиа аракеттер платформасы жарандык активист Айбек Тенизбайга каршы козголгон кылмыш иши боюнча президент Садыр Жапаровго кайрылуу жасады. Бул тууралуу социалдык тармактарда маалымдалды.
Кайрылуусунда активисттер Айбек Тенизбайдын камакка алынуусуна жана ага 330-берененин (2-бөлүгү) негизинде коюлган айыптарга терең тынчсыздануусун билдиришти. Бул берене улуттар аралык, расалык, диний же аймак аралык жек көрүүнү козгоо боюнча, топ тарабынан жасалган кылмыштарды камтыйт.
Платформа бир нече маанилүү аспектилерди белгиледи:
1. Социалдык тармактардагы жарыялар тергөө сырлары болуп эсептелбейт
Социалдык тармактар коомчулук үчүн жабык болбошу керек. ГКНБ Айбек Тенизбайдын улуттар аралык чыңалууну жаратууга жөндөмдүү провокациялык материалдарды үзгүлтүксүз жарыялап келгенин билдирет. Бирок, ал материалдардын кайсы этнос менен байланыштуу экендиги такталган эмес жана бул посттордун мазмуну берилген эмес. Мындай жарыялар жалпыга жеткиликтүү болгондуктан, аларды тергөө сырларынын шылтоосу менен жашыруу адилеттик принциптерине каршы келет. Бул жагдайдын ачык эмес болушу билдирүүлөр үчүн куугунтуктоо сезимин жаратууда, бул Кыргызстандын Конституциясы жана эл аралык милдеттенмелери боюнча кабыл алынбайт. Президент Жапаров 2025-жылдын 8-декабрында УТРКнын жамааты менен болгон жолугушууда сөз эркиндиги корголушу керектигин жана жарандардын бийликти сынга алууга укугу бар экенин баса белгилеген. Бул принциптер коомдук билдирүүлөр менен байланышкан иштерде эске алынышы керек.
2. Катуу чара — камакка алуу
Айбек Тенизбай — Кыргызстандагы жарандык коомдун белгилүү өкүлү. Ал укук коргоо органдарынан жашынууга же тергөө иштерине тоскоол болууга негиздери жок. Бул контекстте камакка алуу кысым көрсөтүү чарасы катары көрүнөт, ал эми юридикалык чара катары зарыл эмес. Альтернативдүү чаралар, мисалы, үй камагы, анын тергөө иштерине катышуусун камсыздап, укуктарын бузбай, пропорционалдуулук принципин сактоого мүмкүнчүлүк берет.
3. Жарыяларды көз карандысыз экспертиза талап кылынат
Медиа аракеттер платформасы улуттар аралык жек көрүү боюнча айыптар жогорку далилдерди жана процессуалдык нормаларды катуу сактоону талап кылат экенин белгилейт. Объективдүү жана көз карандысыз экспертиза мындай иштерде маанилүү элемент болуп саналат. Текшерүү методдоруна ылайык жүргүзүлгөн эксперттик анализ гана билдирүүлөр жек көрүүнү козгоп жатабы же сөз эркиндигинин коргоосуна киреби экенин аныктай алат. Мындай экспертиза жок болсо, айыптоо осал болуп, тергөө жыйынтыктары субъективдүү болуп калат. Көз карандысыз экспертизаны жүргүзүү мыйзамдуулукту сактоо жана кылмыш нормасын кеңейтүүчү түшүндүрүүнүн алдын алуу үчүн зарыл.
4. Коргоо үчүн теңсиз мүмкүнчүлүктөр
Мындай иштерде адвокаттардын маалыматты жашырууга байланыштуу кыйынчылыктарга туш болушу байкалат. Бул толук кандуу юридикалык талкуу жүргүзүүгө коргоону чектейт жана тараптардын атаандаштык принципин ишке ашырууга тоскоол болот. Коом ошондой эле айыптардын мазмунун анализдөө мүмкүнчүлүгүнөн ажыратылат, анткени иштин материалдары жашырылган жана негизги маалыматка жетүү мүмкүнчүлүгү жок. Натыйжада, сот чечими чыкканга чейин күнөөлүүлүк жөнүндө жоромол жаралат, бул адилеттүү соттук системанын принциптерине каршы келет.
Муну эске алып, Кыргызстан медиа аракеттер платформасы чакырат:
1. Президент Садыр Жапаровду, Конституциянын кепилдикчиси катары, ишти жеке көзөмөлгө алууга, ачык жана шыпшыт тергөө жүргүзүүгө, бул болсо калыстыкка жана мамлекеттик институттарга болгон ишенимди сактоого мүмкүндүк берет.
2. ГКНБнын тергөө органдары коомчулукка айыптоо материалдарынын мазмуну, жарыялардын фрагменттери жана экспертизанын жыйынтыктары жөнүндө маалымат берүүсүн камсыз кылсын, бул иштин юридикалык негиздүүлүгүнө шектенүүлөрдү жоюу үчүн.
3. Сот органдары көз карандысыз экспертизанын жыйынтыктарын эл аралык стандарттарга ылайык эске алсын.
4. Айбек Тенизбайдын иши боюнча тергөөчү, пропорционалдуулук негизинде камакка алуу чарасын жумшартуу боюнча өтүнүч берсин, камакка алууну үй камагы же башка жумшак чара менен алмаштырсын.
5. Бишкек шаардык соту иштин деталдарын эске алып, камакка алууну үй камагы же башка ылайыктуу чара менен алмаштырууга чечим кабыл алсын, анткени Айбек Тенизбай жашынууга же тергүүгө таасир этүүгө мүмкүнчүлүгү жок жана анын изоляциясы пропорционалдуулукка жатпайт.
6. Кыргызстандын Акыйкатчысы (омбудсмен) адам укуктарынын бузулушу мүмкүнчүлүгүнө байланыштуу ишти көзөмөлгө алсын.
Сүрөт www
