Кыргыз циркинин тарыхынан
Цирк искусствосунун элементтери ар түрдүү улуттук оюндарда, айрыкча ат оюндарынын ичинде кездешет. Бул тууралуу «Манас» эпосунда жана башка кичи эпостордо айтылат. Улуттук кыргыз оюну «селкинчек» гимнастика, акробатика жана эквилибристика элементтерине бай.
1962-жылы Кыргыз ССР өкмөтү менен «Союзгосцирк» жетекчилигинин биргелешкен чечими менен биринчи цирк труппасы, «Жаш Кыргызстан» уюштурулду, ага негизинен жергиликтүү улуттун кыздары жана жигиттери кирди. Анын жетекчиси жана режиссёру болуп белгилүү цирк устаты Евгений Александрович Чжан Фунлин (кейин Джаныбеков фамилиясын кабыл алды) атайын чакырылган. Ал биринчи номерлерди да аткарган. Труппага сынактан кийин Э.Мамытбеков, А.Жусупов, С.Бейшебаев, Б.Кулубаев, С.Сооронбаев, М.Жумалиев, Клара Линчан кабыл алынып, кыргыз улуттук циркындагы биринчи артисттер болушту. Алар биринчи жолу цирк аренасына 1963-жылдын 20-октябрында чыгышкан. Бул күн кыргыз профессионал циркинин туулган күнү катары эсептелет. Программадагы номерлер улуттук оюндар негизинде акробатика, гимнастика элементтерин колдонуу менен түзүлгөн, кээ бир фрагменттер комузда ойнолуп коштолгон. Выступление ийгиликтүү болуп, труппа цирктин «конвейерине» киргизилип, узак убакыт бою СССР боюнча гастролдоду (Киев, Минск, Севастополь, Архангельск, Ташкент, Ленинград). 50 жылдык Улуу Октябрь революциясынын юбилейинде Москва мамлекеттик циркінде чыгышып, эң мыкты оригиналдуу цирк труппаларынын бири катары таанылып, жаңы цирк чыгармаларынын бүткүл союздук көргөзмөсүнүн лауреаты наамына ээ болушту.
Бул учурда жаңы кадрларды даярдоо үчүн эки жылдык студия ачылган. Ага жергиликтүү улуттун жаштары кабыл алынып, гимнастика, акробатика, хореография, жонглирлөө, эквилибристика боюнча окутулган. Алар 8 номер даярдашкан: «Кольцодогу гимнасттар» (Ж.Кё бёгёнова, Б.Султанкеримов, Р.Вафеев, М.Юсупов), «Түйөлөрдөгү па-де-де» (Ф.Мукушева, А.Жумалиев), «Көңүлдүү ашпозчулар» (А.Абылкасымов, К.Арботоев), «Ат жонглёру» (Д.Чокубаева), «Акробатикалык пирамида» (М.Ачакеев, А.Айталиев, С.Жолдошев, К.Иманалиев, М.Жакыпов, М.Хусаинов, Б.Эсентаев, К.Тыныбеков ж.б.), «Антипод» (А.Хасанова-Бейшебаева, М.Толомушева), «Кыргыз ат оюндары» (Ф.Мукашева, Д.Чокубаева, Т.Толомушева, А.Жумалиев, О. жана Т.Абубакировдор, С.Урманбетов, К.Ташибаев, В.Куприянов, Э.Омурбеков, Ч.Кудайбергенов, Ж.Ар ал баев ж.б.), «Аба гимнасттары» (К.Жолдошев, М.Мукашева, Ш.Сыдыкбекова, Л.Лахина, Г.Алиева). Аренага пилоттук программаны Н.Цертелев, Ю.Корнеев, Г.Осипов, И.Щербаков, Н.Кочаков, Н.Павли, В.Твеленев, балетмейстер С.Кебеков, композиторлор К.Молдобасанов, Н.Давлесов, дирижёр А.Жумакматов, жазуучу К.Жантошев, цирктин директору Л.Иванова даярдаган. Москвада И.Девяткин кыргыз клоундары С.Сооронбаев жана В.Поповду даярдаган. 1969-жылы «Аба гимнасттары» жана «Жаш Кыргызстан» программалары бириктирилип, «Жаш Кыргызстан» деген аталыш менен бириккен труппа СССР шаарларында гастролдоду 1972-жылга чейин. 1972-жылы Кыргыз ССР жетекчилиги менен Бүткүл союздук цирк бирикмесинин биргелешкен чечими менен даяр номерлердин негизинде жаңы искусстволук жамаат түзүлгөн. Ал Кыргыз ССРинин 50 жылдыгына эки бөлүктөн турган программа даярдаган. Ага «Ботогёз» (жетекчиси Н.Кочаков), «Жаш Кыргызстан», «Кыргыз ат оюндары», «Акробаттар батуктун үстүндө», «Канатоходец», «Пластикалык этюд», «Горах па-де-де», «Гимнаст-эксцентрик кольцолордо» номерлери кирген. 1977-жылы Финляндияда «Кыргыз ат оюндары» номери көрсөтүлгөн.
1976-жылы Бишкекте 1089 орундуу жаңы цирк имараты ишке киргизилген, заманбап техникалык жабдуулар менен камсыздалган. Уникалдуу архитектуралык курулуш бир нече комплекс тренировка-спорт залдарын, резина манеж, кеңири административдик жана артисттик кабинеттерди өзүнө камтыйт, атайын жасалган мебель менен жабдылган. Анын манежинде театралаштырылган, техникалык жактан татаал программалар «Муз цирки», «Суу феериясы», «Руслан жана Людмила», «Цыган эстрадалык цирк ансамбли», «Лилипуттардын эстрадалык жана цирк жамааты» көрсөтүлүп, көптөгөн көрүүчүлөр арасында кеңири популярдуулукка ээ болгон. Ошондой эле «Геройлук», «Алар 28 адам болчу», «Бизге - 60» пантомималарынын коюлушу да кызыктуу болгон. Цирк искусствосунда жаңы багыт жана ачылыш болуп, «Эхо Ала-Тоо» көрсөтүүсүнүн премьерасы (21-декабрь 1980) болуп өттү. Анда бир нече жаңы программалар болгон: «Легенда» (аба гимнасттары Г.Боколоева, К.Арботоев), «Фрескалар» (Б.Токсобаева), «Ок атуучу» (С.Момункулова), «Кыргызстандын экзотикалык фаунасы» аттракциону (жетекчиси С.Урманбетов), акробатикалык ансамбль «Ысык-Көл» (Ж.Усенбеков, С.Мусаев, А.Баялиев, Ч.Сандан, С.Байбориева, С.Бейшебаев, жетекчиси Р.Козубеков) ж.б.
Кыргыз циркындагы көптөгөн ишмерлер эл артисти жана эмгек сиңирген артист наамдарына, республиканын искусство жаатындагы эмгек сиңирген кызматкер наамдарына ээ болушкан.
