Кара-Кыргызы жана Баласагун

Баласагун

Караханиддер мамлекетинин борборлорунун бири Баласагун шаары, Чүй өрөөнүндө жайгашкан. Бул шаардын атынын келип чыгышы жана семантикасы тууралуу суроо кыйын жана абдан кызыктуу.

Махмуд Кашгарскийдин (XI кылым) маалыматы боюнча, карлуктарда «сагун» деген термин колдонулган, ал алардын аристократтарынын титулу болгон. Байыркы түркөлөрдө «балык» (балыг) деген сөз — шаар, борбор, резиденция дегенди билдирген, «түрктөр өкмөттүн жайгашкан жерин шаар деп аташкан, же монголдор көп кылымдардан кийин ушундай кылышкан; ...». Баласагун аты түркчө «балык» (балыг) — шаар, борбор, резиденция жана «сагун» (сагын) терминдеринен келип чыккан болушу мүмкүн, т. а. балык-сагун (балыгсагын), балыксагун (балысагын), баласагун (баласагын) жана ал — башкаруучунун же аристократтын шаары, же негизги шаар деген маанини билдириши мүмкүн. Баласагун шаары карлуктардан аталып, башында аларга таандык болгон болушу ыктымал, бирок «сагун» (сагын) термини карлуктарда кандай мааниде болсо, ошондой эле Чүй өрөөнүндөгү башка туунду урууларда да колдонулушу мүмкүн, жана бул шаарды башка элдер да атай алышкан.

Кара-кыргызы

Караханиддердин кыргызы да кара-кыргыздар деп аталган. Байыркы түркөлөрдө кара түс түндү билдирген жана ал менен байланыштуу, атап айтканда, жогорку, улуу, күчтүү, негизги деген түшүнүктөр болгон. Ошондуктан, кара-кыргыз улуу, негизги, жогорку кыргызы дегенди билдириши мүмкүн.

«Китаб ал-камил Фиттарих» китебинде, Ибн ал-Асир «индийдик аймактарда» Хирхиз аттуу «эмир жана анын жанында көптөгөн аскерлер» жөнүндө айтылат. Хаджиб Хирхиз Абд ар-Рашидди хаджиб Торгул тарабынан Газнада өлтүрүү окуясы менен байланыштуу аталган. Мүмкүн, Хирхиз деген эмир кыргыз уруусунан чыккандыгы үчүн же кыргыздардан турган аскерди башкаргандыгы үчүн аталган болушу ыктымал. Бул божомолдор (ошондой эле «индийдик аймактарда» кыргыздар жашаган жана алардын аскерлери болгон деген божомолдор) абдан логикалуу.