Голубина мөңгү
Голубина мөңгү
Голубина мөңгү өрөөн типине кирет жана Кыргыз Ала-Тоо тоо чокусунун түндүк капталына жайгашкан, Ала-Арча дарыясынын (Чу дарыясынын сол куймасында) бассейнине кирет. Аянты 6,2 км2 болгон мөңгүнүн узундугу 5 кмден ашат. Мөңгүнүн бассейнинин эң жогорку чекити 4220 м, фирн сызыгы 3860 м бийиктикте өтөт. Мөңгүнүн фирн бассейни кеңири мульда болуп, диаметри 3 км чамасында жана кар менен капталган тоолор менен курчалган. Фирн бассейнинен чыкканда мөңгү кеңири мөңгү суу ташкыны зонасын түзөт, анда бийиктиктердин айырмасы 100—150 м жетет. Мөңгүнүн тили 0,5 км туурасында, 3400 м бийиктикте курч каптал менен аяктайт. Мөңгүнүн тилинин боюна бока морендердин валдары созулуп жатат, мөңгүнүн бетинде морендик калдыктар аз.
ЦАИИЗде Голубина мөңгүсүнүн Ала-Арча капчыгайындагы аянтынын 1861-жылдан 2015-жылга чейин кыйла кыскарганы тууралуу маалыматтар бар; 1917-жылдан 1961-жылга чейин Голубина мөңгү дээрлик 1 кмге артка кеткен. Соңку жылдары Голубина мөңгү дагы 200 метрге артка кеткен.
Мөңгүлөр Орто Азияда таза суу үчүн маанилүү булак болуп саналат, анткени максималдуу мөңгү агымы жайкы айларда байкалат, ал кезде жаан-чачындын көлөмү минималдуу, ал эми сууга болгон муктаждык максималдуу. Тянь-Шань мөңгүлөрүнүн аянтынын өзгөрүшүнө арналган көптөгөн изилдөөлөр бар, бирок дарыя агымын баалоо жана климаттык өзгөрүүлөрдүн таасирин аныктоо үчүн муз массасынын өзгөрүшү тууралуу маалыматтар керек. Мындай изилдөөлөрдүн маанилүүлүгүнө карабастан, азырынча мындай иштер аз гана мөңгүлөрдө жүргүзүлгөн. Геодезиялык методдор менен массалардын балансын баалоо мөңгүлөрдө түзүлгөн түз өлчөмдөрдүн катарларын толуктап, узартууга жардам берет. Бул иште Кыргыз Тянь-Шанында Ала-Арча өрөөнүндө жайгашкан мөңгүлөрдүн аянты жана массасынын өзгөрүшү спутник Corona 1964 жана 1971-жылдардагы стереоснимкалар, 2012-жылдагы ASTER стереоснимкалары, SRTM жер бетинин сандык модели жана LANDSAT ETM+ же RapidEye сыяктуу башка оптикалык маалыматтар аркылуу бааланган. Муздун калыңдыгын түзүү үчүн жылыштын чыңалуу негизинде жана мөңгүлөрдүн бетинин рельефи боюнча моделдөө жүргүзүлгөн. Натыйжалар 1964-жылдан 2010-жылга чейин мөңгүлөр үзгүлтүксүз кыскарып, жалпы аянттын 18,3±5,0% жоготконун көрсөткөн. Орточо масса балансы 1964-жылдан 1999-жылга чейин жылына −0,45±0,27 м в.э. жана 1999–2012-жылдарда жылына −0,42±0,66 м в.э. түзгөн. Голубина мөңгүсүндө 1964–1971-жылдарда массаны аз гана топтоо жана 1999–2012-жылдарда массаны кыскартуунун жайлашуусу катталган. Бул натыйжалар 1962-жылдан 1994-жылга жана 2010-жылдан бери жүргүзүлгөн массалардын балансын түз өлчөмдөрдүн маалыматтары менен шайкеш келет. 2000-жылга карата жалпы муздун көлөмү 1,56±0,47 км3 болгон. Демек, эгер муз массасы ушундай эле ылдамдыкта кыскарса, 2100-жылга чейин изилдөө жүргүзүлгөн аймактагы мөңгүлөр толугу менен эриген болот.
