Антиль аралдары (Нидерланддык)
Антиль аралдары (Нидерланддык)
Нидерланддардын Кариб деңизиндеги менчиктери, Түндүк жана Түштүк Америка ортосунда, Венесуэладан түндүк тарапта. Антиль аралдарына Бонайре, Кюрасао, Саба, Синт-Эстатиус жана Сен-Мартен аралынын түштүк бөлүгү кирет. Жалпы аянты - 961 миң км². Башкаруу борбору - Виллемстад (115 миң, чет өлкөлөр менен) Кюрасао аралында. Калкы - 220 миң (2005 жыл), негизинен негрлер жана мулаттар. Расмий тил - нидерланд тили, жергиликтүү креоль тили папьяменто (испан жана португал тилдеринин негизинде) кеңири таралган, ошондой эле англис жана испан тилдери да колдонулат. Дин: ишенимдүү адамдардын көпчүлүгү - католиктер (85%), калган бөлүгү - протестанттар. Валюта - нидерланд антиль гульдени (флорин).
Улуттук майрам - 30-апрель - Королева күнү.
1954-жылдагы Нидерланд Королдугунун статутуна ылайык, Антиль аралдары Нидерланд Королдугунун бөлүгү болуп саналат, ички иштерде автономияга ээ. Губернатор (2004-жылдын июлунан бери - Ф. Гутгедраг) Нидерланд королевасынын жеке өкүлү болуп, ал 6 жылга дайындалат. Сырткы саясат жана коргоо маселелери метрополия өкмөтүнүн компетенциясына кирет. Ички башкаруу боюнча мыйзам чыгаруу бийлиги бир палаталуу Жогорку Кеңешке (Штаты) таандык, ал жалпы шайлоолор аркылуу 4 жылга шайланат (акыркы шайлоо 2002-жылдын январында өттү) жана 22 мүчөдөн турат (14 - Кюрасао аралынан, 3 - Бонайре аралынан жана 5 - Сен-Мартен, Саба жана Синт-Эстатиус аралдарынан).
Аткаруу бийлиги губернатор тарабынан Консультативдик кеңеш жана премьер-министр (2004-жылдын июнунан бери Э. Эйс, Антиль реформа партиясынын лидери) жетектеген коалициялык Министрлер Кеңеши аркылуу ишке ашырылат. Ар бир аралдык аймакта жергиликтүү бийлик органдары - вице-губернатор, кеңеш жана өкмөт бар.
Кюрасао аралында бир нече саясий партиялар иштейт: Антиль реформа партиясы (АПП) - социал-христиан партиясы, 1993-жылы негизделген, лидери - Э. Эйс. Улуттук элдик партия (ННП) - 1948-жылы негизделген; социал-христиан багытындагы партия, Нидерланддар менен жакын байланыштарды жактайт, аралдарды көз карандысыздыкка даярдоо боюнча пландарды колдойт, лидери - Камелиа Ромер. Жаңы антиль кыймылы (НАД) - 1979-жылы негизделген; аралдардын саясий системасын демократиялаштыруу, көз карандысыздыкка акырындык менен өтүү боюнча талаптарды койот, Социнтернге (1980-жылдан бери) кирет, лидери - К. Гейсберта. Кюрасао демократиялык партиясы (ДП) - 1945-жылы түзүлгөн (1973-жылы партиянын бөлүнүшү натыйжасында Социал-демократиялык партия түзүлгөн).
Эмгек фронту (РФО) - 1969-жылы негизделген; аралдардын көз карандысыздыгын талап кылат. Башка аралдардын партиялары: Бонайре Патриоттук бирлиги (ПСБ) - аралдагы негизги партия. Бонайре аралынын автономиясын федерациянын курамында жактайт, лидери - Р. Боой. Сен-Мартен демократиялык партиясы.
Профсоюздук уюмдар: Кюрасао Улуттук профсоюздар конфедерациясы - 1968-жылы негизделген; 6 миң мүчөсү бар; МКСПге кирет. Кюрасао жумушчулар федерациясы - 1964-жылы негизделген; 2 миң мүчөсү бар. Кюрасао Христиан профсоюздар конфедерациясы - 1950-жылы негизделген; 4 миң мүчөсү бар 9 профсоюзду бириктирет; ВКТга кирет.
Испандыктар аралдарда XV кылымдын аягында пайда болушкан. 1630-40-жылдары голландиялыктар тарабынан басып алынган, андан кийин испан, англис жана француздар тарабынан бир нече жолу басып алынган. 1816-жылы Нидерланддарга толугу менен өтүштү. 1863-жылы аралдарда кулчулук жоюлган. 1954-жылдан бери - Нидерланд Королдугунун өзүн-өзү башкаруучу бөлүгү. Мурда менчикке Аруба аралы кирген (1986-жылдын 1-январынан бери - Нидерланд Королдугунун курамындагы өзүнчө аймак).
Аралдардын ИДПсы 2,45 миллиард долларды түзөт (2003-жыл), адам башына - 11,4 миң доллар. Экономикалык активдүү калктын саны - болжол менен 89 миң адам. Экономиканын маанилүү тармактарынын бири - туристтерди тейлөө (өзүн-өзү иштеткен калктын 86%ы иштейт). Аралдарды жыл сайын 1 миллионго жакын чет элдик туристтер (негизинен Түндүк Америка жана Батыш Европа өлкөлөрүнөн) визит кылат. Туристтердин болжол менен 75%ы Сен-Мартен аралында токтоп калат. Экономикада импорттолгон мунайды кайра иштетүү маанилүү роль ойнойт, Кюрасао аралындагы мунайды кайра иштетүү заводунда. Кюрасао, Синт-Эстатиус жана Бонайре аралдарында 3 транзиттик мунай терминалдары иштейт. Кюрасао аралында Американын континентиндеги эң чоң кургак доктордун бири иштейт, ал 155 миң тонна жүк көтөрүүчү кемелерди кабыл алууга жөндөмдүү. Текстиль, азык-түлүк, целлюлоза-кагаз, тамеки жана ликер өндүрүшү боюнча ишканалар бар. Электрондук компоненттерди чогултуу жүргүзүлөт. Өнөр жайда өзүн-өзү иштеткен калктын 13%ы иштейт. Туз өндүрүү иштери жүргүзүлөт.
Экономиканын структурасын өзгөртүүнү көздөп, өкмөт чет элдик капитал үчүн жагымдуу шарттарды түзүүдө.
Чет элдик ишканалар 10 жылга салык төлөөдөн бошотулат.
Агроөнөр жайында болжол менен 1% өзүн-өзү иштеткен калк иштейт. Таза суу жетишпегендиктен, өлкөнүн аймагында 5%дан азы иштетилет. Негизги өсүмдүктөр - алоэ (Бонайре аралында), сорго, жаңгактар, жашылчалар жана тропикалык жемиштер.
Деңизде балык уулоо жүргүзүлөт. Азык-түлүктүн көпчүлүгү импорттолгон.
Негизги соода өнөктөштөр: АКШ, Нидерланд, Венесуэла.
Темир жол жок. Негизги порт - Виллемстад. 5 аэропорт бар, анын ичинде 3 эл аралык (Кюрасао, Бонайре жана Сен-Мартен аралдарында). Автожолдордун узундугу - 300 км.
Нидерланд Антил университети (Кюрасао аралында) иштейт. Аралдарда нидерланд, англис тилдеринде жана папьяменто 4 күндөлүк жана жума сайын чыккан басылмалар бар. 27 коммерциялык радиостанция жана 3 телевизиондук кызматтар иштейт.
