Эрматов Таштан
Эрматов Таштан
Композитор. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1974). 1928-жылдын 18-ноябрында Ош облусунун Сузак районундагы Ак-Баш айылында дыйкан үй-бүлөсүндө төрөлгөн. Пржевальск шаарындагы балдар үйүндө тарбияланган. 1943-жылы Фрунзе шаарында кесиптик окуу жайына кабыл алынган. 1944-жылы эмгек резервдеринин көргөзмөсүнө ийгиликтүү катышкандыктан, Киргосфилармонияга жөнөтүлгөн. Үч жылдан кийин Москва консерваториясынын алдындагы Кыргыз студиясына студент болуп кабыл алынган. 1954-жылы белгилүү музыкалык жогорку окуу жайынын теориялык-композитордук факультетине кирген. 1959—1965-жылдары чыгармачылык ишмердүүлүк менен алектенген. 1967-жылы композитордун дипломун коргогон. Андан кийин 1967—1968-жылдары республика маданият министрлигинин музыкалык редактору, 1968—1975-жылдары Б. Бейшеналиева атындагы искусствалар институтунда композиция, теория, сольфеджио, гармония жана музыка инструментализациясы боюнча мугалим болуп иштеген. 1975—1979-жылдары Кыргыз композиторлор союзунун башкармалыгынын улук консультанты. 1979-жылдан тартып Б. Бейшеналиева атындагы Кыргыз искусствалар институтунун доценти.
Т. Эрматовдун чыгармачылык ишмердүүлүгү 1949-жылдан башталат. Соңку үч он жылдыкта ал симфониялык жана вокалдык жанрларда ири чыгармаларды, көптөгөн инструменталдык пьесаларды жана камералык чыгармаларды, ырларды жана романстарды жазган. «Ре-мажор», «Си-минор», «Драматикалык», «Иссык-Куль» симфониялык поэмалары, ошондой эле «Айланы эскерүү» сюитасы кеңири таанымал болду. Алардын ичинде фольклордун байлыктарын колдонуу классикалык жана советтик симфонизмдин принциптери менен органикалык түрдө айкалышып турат.
Композитордун кино жаатындагы алгачкы кадамдары — «Ырдын туулган күнү» (1961) жана «Улуу эпос» (1962) документалдык фильмдерине жазылган музыка, алар «Киргизфильм» студиясында тартылган. Андан кийин ал Т. Океевдин «Балалыгыбыздын асмандары» (1966), «Мурас» («Мурас», 1970), «Отко таазим эт» (1972), «Улан» (1977) жана У. Ибрагимовдун «Айсулу талаасы» (1976) фильмдеринин көркөм өзгөчөлүгүнө чоң салым кошот. Анын жазган музыкасы кинотасмадагы ритмдик структураны түзүүдө маанилүү роль ойнойт. Ал окуянын чөйрөсүн, шартын, атмосферасын мүнөздөйт. Анын жардамы менен режиссердун каарманга, окуяларга болгон мамилеси ачыкка чыгат. Музыка сюжеттин өнүгүшү үчүн да зарыл каражат болуп калат. «Балалыгыбыздын асмандарында» ал көрүүчүнү сахнанын образдык мазмунуна киргизүүгө жардам берет. Эскилердин жай, салтанаттуу «өтүүсү» бул эпизодду коштогон катуу, салтанаттуу эркектер хору менен символикалуу болуп саналат.
«Отко таазим эт» фильминде музыкалык тема башкы каарман Уркуеге башынан аягына чейин коштоп жүрөт. Элдик, кубанычтуу мелодиядан илхам алган ал каарманды «жаркыратат». Фильмдин бүтүндөй музыка оркестрдик үндө окуянын өнүгүп жаткан драматизмин баса белгилеп, эмоционалдык жактан күчөтөт. Ошондой эле композитор «Улан» фильминде режиссерго көрүүчүлөрдүн кабыл алуусун жеке, конкреттүүдөн жалпы, символикалыкка өткөрүүгө мастерски жардам берет, көрүүчүлөргө каарманардын терең сезимдерин жеткирүүгө аракет кылат.
1975-жылдан бери СССР СКнын мүчөсү.
КОМПОЗИТОРДУН ЧЫГАРМАЛАРЫ ТУУРАЛУУ
Артюхов О. Кино канаттарында. Ф., «Кыргызстан», 1974, 57—58-бет.
Ашимов К. Кыргыз киносунын туулушу. Ф., «Илим», 1969, 46-бет.
Ашимов К. Кыргызстандын экраны айтып берет. М., Совет кино искусствосун пропагандалоо бюросу, 1976, 10, 53-бет.
