Барс-бегге арналган эпитафия
Бул кыргыз каганы Барс-бегге арналган намогильдик руникалык жазуу, Иудино айылында (азыркы С. Бондареве) жашаган фермер Ё. Ф. Корчаков тарабынан Алтын-Куль көлчүгүнүн жанынан табылган жана Минусинск историкалык музейинде сакталууда. Санкт-Петербургдук түрколог С. Г. Кляшторный тарабынан жаңы, оңдолгон котормосу сунушталат:
Он ай (мен) алып жүрдү, энем! Ал (мен) менин элимге (калкым) алып келди. Мен жерге өзүмдүн эрдигим аркылуу бекемдедим. Мен көптөгөн душмандар менен эр жүрөктүү күрөшүп, менин элимди (кайгыртып) таштадым. О, жок! Өзүмдүн кичүү жана улуu агаларым үчүн сиз верблюддун жүк (багыштарды) алып кетип жаттыңыз. Жерде болгон нерселер — менин иш-аракеттерим жана менин эрдигим — мен, Барс, канааттанбадым! Атасыз сиз баатыр болчуңуз! Иттер (жануарды) кууп жатканда, сиз кочкулдардан тез өтүп кеттиңиз! Жогол, (өлүмдүн) руху өзүнүн кичүү агалары менен! О, Барс, бизди таштап кетпе! О, жок! Биздин наам..., биздин бег-Умай (вариант: биздин наам ушундай, биз умай-бегибиз), биз (биздин) уруубуздун баатырларыбыз (вариант: биз туугандар, баатырларбыз!) О, жок! Алты эркекти өзүң менен ала кеткен жоксуң! Атты өзүң менен ала кеткен жоксуң!
Үч идишти өзүң менен ала кеткен жоксуң! О, менин кымбаттым! О, менин байлыгым! Бизди таштап кетпе! ...биз (мурун) кубанчу элек. О, алтын черни Сунга, көбөй! Өз (урпагыңды) төрө! Менин Барсым аттар менен бугуларды таштап кетти, (бүт) дүйнөнү, ал кетти! О, жок! Менин жоокердик эрдигим үчүн, менин улуu агаларымдын жана кичүү агаларымдын күчү үчүн мага (бул) түбөлүк эстеликти тургузушту.
Комментарий
Бул текстте жана Кюль-тегин менен Могилянага арналган эстеликтерде орундун аталышы — чернь Сунга жана аты — Барс бирдей. Бул негизде С. Кляшторный намогильдик жазуунун кыргыз каганы Барс-бегге арналгандыгын, 711-жылы Чыгыш-түрк армиясынын Минусинск котловинасына болгон жортуулунда өлтүрүлгөндүгүн эсептейт. Мазмуну боюнча ал кыргыз кошогуна (өлгөнгө жыла) абдан окшош.
Бул эпитафиянын кыргыздардын тарыхындагы илимий мааниси өтө жогору. Анда Енисей кыргыздарынан чыккан белгилүү инсан жөнүндө биографиялык мүнөздөгү кыска, бирок азырынча жалгыз маалыматтар бар, анын аты VII кылымдын аягында жана VIII кылымдын башында Борбордук Азияда жакшы белгилүү болгон.
