МАВРИТАНИЯ. Исламдык Республика Мавритания
Түндүк-батыш Африкадагы мамлекет, Атлантика океаны менен жээктеш. Аймагы - 1032,5 миң км2 (негизинен Сахара чөлү). Башкалаасы - Нуакшот (чейин 700 миң). Административдик бөлүнүш - 12 район, башкалаасы өзүнчө округ катары бөлүнгөн. Калкы - 2,9 млн (2004 ж.); арабдар, берберлер - 80% дан ашык, калган - негроиддик элдер (тукулер, пель, волоф, бамбара ж.б.), 25% калкы - көчмөндөр. Расмий тили - араб тили, француз тили да кеңири таралган. Мамлекеттик дини - сунниттик ислам. Валюта - угия = 5 хумсам.
Россия Федерациясы менен дипломатиялык мамилелери бар (СССР менен 12.VII 1964 ж. орнотулган).
Улуттук майрам - 28-ноябрь - Эгемендүүлүк күнү (1960 ж.).
Мавритания - республика. Мамлекеттин конституциясы 12.VII 1991 ж. кабыл алынган. 3.VIII 2005 ж. бийликке келген Адилеттик жана демократия үчүн аскерий кеңеш (ААДК) конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча референдум өткөрүлүүдө. ААДКнын төрагасы - полковник Эли ульд Мохамед Валл. Өкмөт (10.VIII 2005 ж. түзүлгөн) премьер-министр Сиди Мохамед ульд Бубакар тарабынан башкарылат.
Учурда 17 саясий партия катталган, анын ичинде Республика социал-демократиялык партиясы (РСДП), Демократия жана биримдик үчүн бирикме, Демократия жана прогресс үчүн союз.
Мамлекетте 4 профсоюздук бирикме иштейт, эң чоңу - Мавритания жумушчуларынын союзу.
Эски Мавритания уруулар жана элдердин массалык көчүшүнүн орду болгон. Негроид расанын өкүлдөрү 1-миң жылдыктан баштап бербер уруулары тарабынан сүрүлүп чыккан. VII кылымда араб баскынчылары келип, калкты күч менен исламдаштырууну жүргүзүшкөн. XIII-XV кылымдарда экинчи баскынчылык натыйжасында араб уруулары исламдаштырылган бербер-көчмөндөр (маврлар) жана өлкөнүн түштүгүндөгү негроид уруулары үстөмдүк кылган. Европалыктар Мавританияга XV кылымдын башынан тарта кызыгууну көрсөтө башташкан. Париж келишими (1814 ж.) боюнча Франция мавритан жээгин өзүнө алган, ал эми 1920 ж. Мавританияны Француз Батыш Африкасынын колониясы деп жарыялаган. Мамлекеттин калкы өзүнүн улуттук боштондугу үчүн туруктуу күрөш жүргүзүп келген, бул күрөш Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин күч алган жана бир нече жолу куралдуу көтөрүлүш формасын алган. 1958 ж. Мавритания Француз коомчулугунун алкагында автономия алган. 28.XI 1960 ж. өлкөнүн эгемендүүлүгү жарыяланган. Мамлекетти жана өкмөттү президент Моктар ульд Дадда башкарган, бир палаталуу Улуттук жыйын түзүлгөн. 1965 ж. конституция боюнча бир партиялык система орнотулган. Башкаруучу партия 1961 ж. түзүлгөн Мавритания эл партиясы (МЭП) болуп калган. 10.VII 1978 ж. өлкөдөгү бийлик Улуттук кайра жаралуу аскерий комитетинин (УКЖК) колуна өткөн. Конституциянын иштеши токтотулуп, өкмөт, парламент, коомдук уюмдар тараган. 1979 ж. апрелде УКЖК Улуттук куткаруу аскерий комитетине (УКАК) айланган. 1980 ж. мамлекеттин жана өкмөттүн башчысы болуп подполковник Мохамед Хуна ульд Хейдалла келген, аны 12.XII 1984 ж. мамлекеттик төңкөрүш натыйжасында полковник Маауйя ульд Сид Ахмед Тайя алмаштырган.
1991 ж. коомдук-саясий жашоону либералдаштыруу боюнча бир катар чаралар кабыл алынган: айылдык коммуналарга шайлоолор өткөрүлгөн, саясий туткундарга амнистия жарыяланган, мамлекет башчысынын алдында экономикалык жана социалдык кеңеш түзүлгөн. Демократиялаштыруу процессинде маанилүү окуялар 1991 ж. референдумда Мавританиянын жаңы конституциясынын кабыл алынышы жана «Саясий партиялар жөнүндө» жана «Басма сөз эркиндиги жөнүндө» указдардын чыгарылышы болгон. 1992 ж. 1-жарымында президенттик жана парламенттик шайлоолор өткөрүлгөндөн кийин жарандык башкарууга өтүү аяктаган. 1992 ж. апрелде президенттин указу менен УКАК өзүнүн ишин токтоткон.
1997 ж. декабрда жана 2003 ж. ноябрда өлкөнүн президенти болуп кайра шайланган Маауйя ульд Сид Ахмед Тайя 2005 ж. августта Адилеттик жана демократия үчүн аскерий кеңеш тарабынан бийликтен четтетилген. ААДК өзүнүн негизги милдети катары «ачык жана таза демократияны, чыныгы демократиялык институттарды түзүү үчүн жагымдуу шарттарды түзүү» деп жарыялады жана бийликте эки жылдан ашык болбоо ниетин билдирди. Убакыт өткөндөн кийин жалпы шайлоолорду өткөрүү пландаштырылган.
Мавритания - БУУнун мүчөсү (1961 ж. баштап), ДН, ЛАГ, ОИК, 77+Кытай тобунун мүчөсү. Африка биримдигиндеги (АБ) мүчөлүгү токтотулган.
Мавритания - өндүрүш күчтөрүнүн төмөнкү деңгээлине ээ өлкө. Мамлекеттин ИДПсы 950 млн долларды түзөт (2004 ж.). Адамдык өлчөм боюнча БУУнун классификациясында эң аз өнүккөн өлкөлөрдүн тобуна кирет (адам башына түшкөн ВНПнын орточо кирешеси 470 доллардан төмөн).
Өнөр жайдын негизги тармагы - темир рудасын казып алуу (жылына 10-11 млн т), аны Улуттук кен-өнөр жай ассоциациясы жүргүзөт. Фосфаттар жана медьдин өнөр жай маанисиндеги запастары бар. Алтын, таш тузу, гипс казылып алынат. Нефть (2004 ж. нефть жана газ запастарынын бар экендиги тастыкталган, 2006 ж. баштап өнөр жайлык эксплуатация пландалууда), уран, никель, кобальт жана башка минералдар боюнча изилдөө жүргүзүлүүдө. Жеңил жана тамак-аш өнөр жайынын бир катар ишканалары бар, нефть кайра иштетүүчү завод бар. Мамлекеттин энергетикалык комплекси бир нече электр станцияларынан жана ташып келинген отун менен иштеген дизель генераторлорунан турат.
Экономиканын негизги тармактарынын бири - деңиз балыктарын кармоо. Орточо жылдык улов 500-570 миң т түзөт.
Агроөнөр жай 20-30% ИДП берет. Агрардык сектор табигый-климаттык шарттарга өтө көз каранды. Жер иштетүү Сенегал дарыясынын өрөөнүндө жайгашкан, анда иштетилген аянттардын 95% дан ашыгы орун алган. 2004 ж. саранча басып киргенден кийин түшүмдүн чоң бөлүгү жок болгон. Буудайдын жетишсиздиги эл аралык жардам аркылуу, биринчи кезекте АКШдан жабылат. Сүт жана жүн багуу экстенсивдүү мүнөзгө ээ жана төмөн продуктивдүү. Бирок, ал калктын эт азыктарына болгон муктаждыктарын толугу менен камсыз кылат. Ири мүйүздүү малдын саны - 1,6 млн, түйөөлөр - 1,5 млн, майда мүйүздүү мал - 10,3 млн. Чөбү бар аянттар - 1/3 аймакты түзөт.
Экспорттоонун негизги товарлары - темир рудасы (экспорттун 1/3 бөлүгү), алтын, балык (экспорттун 1/5 бөлүгү), гипс ж.б. Импорттоонун негизги товарлары - өнөр жай товарлары, нефть продуктулары, азык-түлүктүн маанилүү бөлүгү ж.б. Негизги соода өнөктөштөр - Франция, Германия, Япония, Италия, Испания, Бельгия.
Катуу асфальтталган жолдордун узундугу, шаар көчөлөрүн кошкондо, 2000 км дан ашат. 670 км узундуктагы темир жол бар, ал темир рудаларын кен жайгашкан жерден Нуадибу деңиз портуна жеткирет. Негизги аэропорттор жана деңиз порттору - Нуакшотто жана Нуадибуда.
Мамлекетте 1300 дөн ашык башталгыч жана 50 дөн ашык орто мектеп, 6 жогорку окуу жайы бар, алардын эң ири - Нуакшоттогу университет.
Мавританияда ар түрдүү басма сөз басылмалары чыгып турат, анын ичинде араб жана француз тилдеринде күндөлүк гезиттер - «Аш-Шааб», «Оризон» ж.б. Мавритания маалымат агенттиги (АМИ) жана Мавританиянын мамлекеттик радиотелевидение кызматы иштейт.
