Акын-импровизатор Токтоналы Шабданбаев

Акын-импровизатор Т. Шабданбаев 15.08.1896—18.02.1978 жылдары Джайилма айылында (азыркы Кант районунда, Кыргыз ССР) дыйкандын үй-бүлөсүндө төрөлгөн. 1917-жылга чейин байларда иштеген. 1918-1921-жылдары Кызыл Армиянын катарына өз ыктыяры менен кирип, Колчакка каршы күрөшүп, Бухара эмиратын талкалоого жана Фергана өрөөнүндө, Кыргызстандын түштүгүндө басмачылыкка каршы күрөшүүгө катышкан. Кызыл Армиядан демобилизацияланган соң, Т. Шабданбаев туулуп-өскөн айылында айыл чарба артелиңизге кирип, кедейлер комитетинде иштеп, Кант районундагы Карл Маркс атындагы колхоздун төрагасы болгон. 1936-1965-жылдары Токтогул Сатылганов атындагы Кыргыз мамлекеттик филармониясынын солисти болуп иштеген.

Т. Шабданбаевдин ыр-өнөрү эрте башталган. Алгач, комузда ойной жүрүп, өзүнүн оор жетимдик тагдыры, кедейчилик жана азаптары тууралуу ырдаган. Советтер бийлиги келгенден кийин, ал жаңы жарык жашоону жана жөнөкөй элге алып келген эркиндикти жырлаган.

1921-жылга карата ал Чүй өрөөнүндө акын-импровизатор катары белгилүү болгон. Бул учурда ал учурдагы актуалдуу темаларга ырларды жазып, комуздун коштоосунда өзү аткарган. Т. Шабданбаевдин биринчи чыгармачылык жыйнагы 1949-жылы «Жениш ырлары» деген ат менен жарык көргөн. Акындын чыгармачылыгында айтыштар — ыр-таймаштар маанилүү орунду ээлейт, ал өзүнүн өнөктөшү И. Борончиев менен бирге чыгышкан. 1969-жылы орус тилинде «Золотые ворота» поэтикалык жыйнагы жарык көргөн. Акындын калемине белгилүү кесиптештери тууралуу эскерүүлөр да таандык, алар «Мекенимди даңктаймын» («Славлю Родину», 1973 ж.), «Мурас» («Наследие», 1981 ж.) аттуу китептерде жарык көргөн.

Кыргыз ССРинин эл артисти (1958 ж.).

Эмгек Кызыл Туу ордени, «Улуу Ата Мекендик согуштагы эрдик эмгеги үчүн», «Эмгек айырмалары үчүн», «Москва шаарынын 800 жылдыгына», «Эрдик эмгеги үчүн. В. И. Лениндин туулган күнүнүн 100 жылдыгына карата», «Эмгектин ветераны» медалдары менен сыйланган. Кыргыз ССР Жогорку Кеңешинин ардак грамоталары менен сыйланган.

АЙРЫМ ЖЫЙНАКТАР

Кыргыз тилинде:
Жениш ырлар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1949. — 68 б. Жеңиш ырлары.
вчпес нур: Ырлар. —Ф.: Кыргызмамбас, 1951. — 80 б. Жанып турган нур.
Квргенум: Ырлар жана айтыштар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1958. — 131 б. Көргөнүм: Ырлар жана айтыштар.
Алтын дарбаза: Ырлар жана поэмалар. —Ф.: Кыргызстан, 1965.— 202 б. Золотые ворота.
Тандалмалуу чыгармалар: Ырлар, айтыштар, поэмалар. —Ф.: Кыргызстан, 1969. —206 б. Избранные произведения.
Мекенимди даңктаймын: Эскерүүлөр жана ырлар. — Ф.: Кыргызстан, 1973. — 266 б. Славлю Родину.
Тандалмалуу чыгармалар: Ырлар жана поэма. — Ф.: Кыргызстан, 1976. —230 б. Избранные произведения.
Мурас: Ырлар, эскерүүлөр. —Ф.: Кыргызстан, 1986. — 112 б. Наследие.
Орус тилинде:
Золотые ворота: Стихи. —Ф.: Кыргызстан, 1968. —80 с.