Культэ Марк Алексевич

Культэ Марк Алексеевич

Кино режиссер. 1896-жылдын 25-апрелинде Крым облусунун Бахчисарай шаарында төрөлгөн, 1965-жылы Фрунзе шаарында дүйнөдөн өткөн. 1914—1915-жылдары кино механик болуп иштеген, 1916—1917-жылдары армияда кызмат кылган, 1918—1919-жылдары кайрадан кино механик болуп иштеген. 1919—1920-жылдары Кызыл Армиянын катарында болгон.

М. Культэнин искусстводогу өмүрү 1922—1926-жылдары Симферопольдогу театралдык техникумда окуу менен башталган жана 1924-жылдан тартып Крым драматургия театрынын сахнасында иштеген. 1926—1931-жылдары М. Культэ ГКТ — ВГИКтин оператордук факультетинде билим алган. Андан кийин, 1936—1938-жылдары А. В. Луначарский атындагы ГИТИСтин режиссура факультетинин дагы 2 курсун аяктаган.

1934-жылдан тартып М. Культэнин режиссуралык ишмердүүлүгү РИО (Союзпушкино) менен башталган. Андан кийин 1936—1938-жылдары ал «Сельхозфильм» үчүн режиссер-оператор жана сценарист болуп иштеген. Узак убакыт, 1939-жылдан 1951-жылга чейин Далянь студиясында кинохроникада иштеген, андан кийин бир жылдай Новосибирск кинохроника студиясында иштеген. 1952-жылы Фрунзе студиясына режиссер-оператор катары кирген.

Кесиптик жактан жакшы даярдалган М. Культэ киноиндустрияны билимдерди, техникасын жайылтуу үчүн карап, чарбалык муктаждыктарда өзгөчө инструктор катары эсептеген. Ал ВГИКте «Живой калейдоскоп» (Совкино үчүн) жана «Эклермери» аттуу окуу фильмдерин тарткан. 1932—1933-жылдары дагы 3 окуу фильми, 1934—1935-жылдары техникалык фильмдер, 1936—1937-жылдары «Сельхозфильмде» бир нече окуу картиналары жарык көргөн.

М. Культэ Далянь студиясында эң жемиштүү иштеген. Бул жерде ал «Манчжурия», «На родной земле», «Амур», «Золото», «Институт Хабаровский» аттуу 20дан ашык окуу фильмдерин чыгарган. «Аскаридоз», «Фасциолез», «Психозы» аттуу сценарийлерди жазган. 1939-жылы анын «Ферма чудес» аттуу сценарийи, кино комедия жанрында чечилген, бүткүл союздук сценаристтер конкурсуна 3-орунду алган. 40-жылдарда кинохроника үчүн 400 номерден турган «Советский Дальний Восток» киножурналы даярдаган.

Фрунзе студиясында М. Культэ 1952—1958-жылдары дагы кинохроникада иштеп, «Фрунзе шаарындагы кант кызылчасынын өстүрүү боюнча тажрыйба» аттуу кыска метраждуу фильм, республикалык айыл чарба министрлигинин заказына ылайык тартылган «Киргизстандын өрөөндөрүндө» аттуу толук метраждуу документалдык фильм чыгарган, бул фильм кеңири коомдук таанууга ээ болгон.

Сыйлыктары — «Улуу Ата Мекендик согуш учурундагы эмгеги үчүн» медалы (1945), «Империалисттерге каршы согуштук аракеттерге катышканы үчүн» медалы (1946). Хабаровск крайисполкомунун «Кино журналдарды ийгиликтүү чыгарганы үчүн» грамотасы (1947). Приморск крайисполкомунун «Совет киноиндустриясынын 30 жылдыгына байланыштуу — ийгиликтүү иши үчүн» грамотасы (1949). СССРдин Маданият министрлигинин «Жакшы иши үчүн. Улуу Октябрь социалисттик революциясынын 40 жылдыгына байланыштуу» грамотасы (1957). «Жакшы иши үчүн» значкасы (1958). Кыргыз ССР Жогорку Кеңешинин Президиумунун 1959-жылы Москвада кыргыз искусствосунун жана адабиятынын Декадасын даярдоого жана өткөрүүгө системалуу катышканы үчүн ыйгарылган Ардак грамотасы.

1960-жылдан бери СССР СКнын мүчөсү.

РЕЖИССЕРДИН ИШЧИЛИГИ ТУУРАЛУУ ИШТЕР

Ашимов К. Кыргыз киносуна туулган. Ф., «Илим», 1969, б. 38.