Энергетика министрлиги «2025-жылдын 24-апрелиндеги № 227 номериндеги токтомго өзгөртүүлөр» боюнча талкууга коюлган долбоорду сунуштады, ал 2025-2030-жылдар аралыгында электр энергиясына орто мөөнөттүү тарифтик саясатты белгилейт. Бул өзгөртүүлөрдүн негизги максаты — электр энергиясын камсыздоонун ишенимдүүлүгүн жакшыртуу жана жогорку жүктөмдөрдү жумшартуу.
Ишке ашыруучулардын маалыматы боюнча, Кыргызстандагы энергетикалык система акыркы жылдары генерациялык кубаттарда чектөөлөргө жана электр энергиясынын жетишсиздигине туш болууда, айрыкча күз-кыш мезгилинде. Энергетикалык компаниялар таңертең 07:00дөн 10:00гө жана кечинде 17:00дөн 20:00гө чейин жогорку жүктөмдөрдү байкашат. Бул кошумча генерациялык кубаттарды пайдаланууга муктаждыкты жаратат, жабдуулардын эскирүүсүн тездетет жана эксплуатациялык чыгымдарды көбөйтөт. Натыйжада, электр энергиясын пайдалануунун теңсиз графиги түзүлөт, бул энергетикалык системанын туруктуу иштөөсүнө тоскоолдук кылат.
Электр энергиясынын жетишсиздигин эске алуу менен, кыш мезгилинде энергетикалык компаниялар айрым категориядагы керектөөчүлөр үчүн уруксат берилген кубаттуулуктарга чектөөлөрдү киргизүүгө мажбур болушат, мисалы, жогорку жүктөмдөр учурунда 5 кВттан 3 кВтка чейин чектөө. Бул керектөөчүлөрдү зарыл болгон электр энергиясы менен камсыз кылуу жөндөмүнө терс таасир этет, бул керектөөнү жөнгө салуу боюнча кошумча чараларды талап кылат.
Электр энергиясынын жетишсиздигин жабуу үчүн коңшу өлкөлөрдөн импорттоого кайрылууга туура келет, бул энергетикалык компанияларга финансылык жүк жүктөйт. 2024-жылы импорттун көлөмү 3,84 млрд кВтч түздү, ал эми 2025-жылга 3,8 млрд кВтч пландаштырылган.
Энергетикалык системанын негизги көйгөйлөрүнө төмөнкүлөр кирет:
- жогорку жүктөмдөр пиковдук керектөө учурунда;
- энергияны керектөөнүн теңсиз графиги;
- өзгөчө генерациялык кубаттардын жетишсиздиги;
- электр энергиясынын жетишсиздигинин жана аны жабуу чыгымдарынын өсүшү.
2025-жылдын 24-апрелиндеги министрлер кабинетинин № 227 токтому Кыргызстанда 2025-2030-жылдар аралыгында электр энергиясына орто мөөнөттүү тарифтик саясатты (ОМТП) белгилейт. Бул саясат 700 кВтч чейин электр энергиясын айына керектеген калк үчүн тарифтерди жыл сайын 20%га, өнөр жай жана коммерциялык керектөөчүлөр үчүн — өткөн жылдагы фактикалык инфляцияга ылайык, ал эми калган топтор үчүн — фактикалык инфляция деңгээлине 3,5% кошуу менен түзөт. ОМТПны ишке ашыруу энергетикалык сектордогу акча каражаттарынын жетишсиздигин 2030-жылдын аягына чейин жоюуну көздөйт.
Учурдагы ОМТП редакциясына ылайык, убакыт зонасына жараша дифференцияланган тарифтер «Калк» тобуна гана колдонулат, ал автоматташтырылган эсепке алуу системасына (АИИСКУЭ) ээ. Төмөнкү коэффициенттер белгиленген:
- түнкү зона үчүн (00:00дөн 06:00гө чейин) — 0,5;
- күндүзгү зона үчүн (06:00дөн 00:00гө чейин) — 1,5;
- жогорку жүктөмдөр үчүн (07:00дөн 10:00гө жана 17:00дөн 20:00гө чейин) — 2,0.
Энергетикалык системада жүктөмдү башкаруунун натыйжалуулугун жогорулатуу үчүн токтом долбоорунда «Электромобилдерди заряддоо станциялары», «Өнөр жай керектөөчүлөр» жана «Коммерциялык керектөөчүлөр» топтору үчүн дифференцияланган тарифтерди киргизүү сунушталууда, эгерде аларда убакыт зонасына жараша керектөөнү каттоочу эсептегичтер болсо (АИИСКУЭ). Бул керектөөчүлөр жогорку энергия керектөө деңгээри жана жогорку жүктөмдөрдү түзүүгө чоң таасир этет.
Ошондой эле долбоордо тарифтердин экономикалык негиздүүлүгүн так көрсөтүү үчүн керектөө зонасынын коэффициенттерин өзгөртүү сунушталууда. Мисалы, түнкү зона үчүн коэффициент 0,5тен 0,75ке чейин жогорулайт, күндүзгү зона үчүн коэффициент 1,5тен 1,0гө чейин төмөндөйт, ал эми жогорку жүктөмдөр үчүн коэффициент 2,0 деңгээлинде калат.
Бул өзгөртүүлөрдүн натыйжасында коэффициенттер төмөнкүдөй көрүнүшкө ээ болот:
- түнкү зона үчүн коэффициент (00:00дөн 06:00гө чейин) — 0,75;
- күндүзгү зона үчүн коэффициент (06:00дөн 00:00гө чейин) — 1,0;
- жогорку жүктөмдөр үчүн коэффициент (07:00дөн 10:00гө жана 17:00дөн 20:00гө чейин) — 2,0.
Бул өзгөртүүлөр тарифтик катыштарды жөнгө салууга жана жүктөмдү түнкү сааттарга өткөргөн керектөөчүлөр үчүн стимул берүүчү эффектти сактоого, ошондой эле электр энергиясынын наркын ар кандай убакыт аралыктарында адилеттүү бөлүштүрүүгө жардам берет.
Бул долбоордун ишке ашырылышы пиковдук керектөө учурунда жүктөмдү азайтууга, энергия керектөөнүн графигин теңдештирүүгө, чектелген генерациялык кубаттарда энергетикалык системанын туруктуулугун жогорулатууга, ошондой эле электр энергиясын эсепке алуу системаларын модернизациялоого жана АИИСКУЭнү киргизүүгө стимулдарды түзүүгө багытталган. Бирок, бул тарифтерди колдонуу электр энергиясын камсыздоочу уюмдардын техникалык мүмкүнчүлүктөрү болгондо жана керектөөчүлөрдүн ыктыярдуу негизде гана мүмкүн болорун белгилөө маанилүү.
