Жакында Ташкентте өткөн Консультативдик жыйындын жүрүшүндө Өзбекстандын Президенти Шавкат Мирзиёев Ортолук Азиядагы кызматташтыкты бекемдөөгө багытталган бир катар демилгелерди сунуштады. Эң көп талкууланган сунуштардын бири Ортолук Азиянын Улук адамдар кеңешин түзүү болду. Бул идея ар кандай пикирлерди жаратты: бирөөлөр аны салттарга кайтуу катары көрүшсө, башкалары регионалдык дипломатияга жаңы көз караш катары кабыл алышууда. Бул сунуштун негизги мазмуну жана Ортолук Азия үчүн кандай практикалык пайда алып келери кандай? Бул суроолорго Стратегиялык жана регион аралык изилдөөлөр институтунун биринчи орун басары Акрамжон Нематов жооп берди.
– Улук адамдар кеңешин түзүү демилгеси чындыгында көңүл бурууга арзыйт, анткени ал салттуу институттардан тышкары чыгып, биздин региондун терең социалдык жана маданий негиздерине негизделген. Бул жөн гана формалдуу орган эмес, Ортолук Азиянын коомдорунда тарыхый жактан туруктуулук жана гармонияны камсыз кылган коомдук макулдашуу механизмдерин кайра кайтарууга болгон аракет.
Ортолук Азиядагы улук адамдар институту дайыма тынчтыкты сактоодо, талаш-тартыштарды чечүүдө жана жалпы чечимдерди табууда маанилүү роль ойноп келген. Формалдуу юридикалык структуралардан айырмаланып, улук адамдар коомдун ишенимине, жашоо тажрыйбасы жана урмат-сыйына негизделген легитимдүүлүккө ээ. Бул коомдук арбитраж механизмдери саясий өзгөрүүлөр же ички конфликттер пайда болгондо коомдордун туруктуулугун сактоого жардам берген.
Бул логиканы мамлекеттер аралык байланыштар деңгээлине өткөрүү уникалдуу формалдуу эмес платформа түзөт, учурдагы саясий кызыкчылыктардан жана тышкы таасирлерден эркин. Улук адамдар кеңеши расмий структураларды алмаштырбайт, аларды толуктап, формализацияга даяр эмес деликаттуу темаларды талкуулоого ачык диалог үчүн орун түзөт.
Региондогу коопсуздук жагынан алганда, Улук адамдар кеңеши алдын алуу дипломатиясынын маанилүү инструменти болушу мүмкүн. Анын катышуучулары жогорку моралдык авторитетке жана жергиликтүү реалияларды түшүнүүгө ээ болуп, потенциалдуу коркунучтарды аныктап, конфликттердин эскалациясын алдын алууга жардам берет, татаал кырдаалдарда делдал болуп, талаш-тартыштарга айланбастан компромисс чечимдерди сунуштайт. Мындай көз караш эл аралык конфликттерди эрте алдын алуу практикасына ылайык келет жана Ортолук Азиянын салттарына негизделген.
Улук адамдар кеңеши регионалдык биримдикти бекемдөөгө да маанилүү роль ойнойт. Расмий интеграциялык механизмдер көп учурда чектөөлөргө, ишенимсиздикке жана улуттук кызыкчылыктардагы айырмачылыктарга туш келгенде, формалдуу эмес институттар коомдук биримдик жана өз ара жоопкерчилик сезимин сактоого жардам берет. Кеңеш региондун баалуулуктарын, мисалы, коңшулук, урмат-сый, чыдамдуулук, компромисс жана тынчтыкта жашоо сыяктуу баалуулуктарды алып жүрүүчү жана өткөрүүчү болушу мүмкүн.
Мындан тышкары, Улук адамдар кеңешинин иши тең салмактуу чечимдерди чыгарууга жардам берет. Кыска мөөнөттүү саясий кызыкчылыктарга эмес, тарыхый тажрыйбага жана коомдук маанайларды түшүнүүгө таянып, улук адамдар региондун туруктуу өнүгүшүнө багытталган сунуштарды бере алышат. Бул суу ресурстары, экология, миграция, транспорт жана гуманитардык кызматташтык сыяктуу маселелер боюнча өзгөчө актуалдуу.
Улук адамдар кеңеши ошондой эле Ортолук Азия өлкөлөрүнүн калкынын көз алдында регионалдык кызматташтыктын легитимдүүлүгүн жогорулатат. Анын иши элиталардын жана калктын чечим кабыл алуу процессине катышуусун сезимин жаратып, мамлекеттер, коомдор жана муундар ортосунда, ошондой эле тарыхый тажрыйба менен келечектеги стратегиялар ортосунда көпүрө түзөт.
Региондордун туруктуулугу келишимдер жана институттар аркылуу гана эмес, нормалар, баалуулуктар, идентичность жана өз ара аракеттенүү практикалары аркылуу да калыптанарын белгилөө керек. Бул контекстте Улук адамдар кеңеши борбордук азиялык идентичносту калыптандыруунун инструменти болуп, регионду жалпы тарыхый жол жана жалпы чакырыктар катары көрсөтүүгө жардам берет.
Ошентип, Улук адамдар кеңешин Ортолук Азиянын туруктуулугун жана субъектүүлүгүн жогорулатуу каражаты катары караса болот — жалпы тарыхый жолдор жана жалпы келечек үчүн жоопкерчилик менен бириккен регион. Бул демилгени стратегиялык баалуулугу ушул жерде жатат, - деп белгиледи ал.
