Кыргыз Республикасынын президенти — эл тарабынан шайлануучу мамлекет башчысы, элдин жана мамлекеттин биримдигинин символу. Президент — жогорку кызмат адам, Кыргыз Республикасынын Конституциясы менен ар бир жаранга берилген укуктарды, эркиндиктерди кепилдеген адам.
Кыргыз Республикасынын биринчи президенти Аскар Акаев 1990-жылдын 27-октябрында республикалык Жогорку Кеңештин депутаттары тарабынан шайланган.
Аскар Акаевдин балалыгы. Аскар Акаев 1944-жылы Кемин районунун Кызыл-Байрак айылында төрөлгөн. Балалыгынан бери ал кызыкчылыкка ээ болгон. Окууну жакшы көрчү. Мектепте ар дайым 5-ке окуган.
А.Акаевдин классташтарынын эскерүүлөрүнөн:
"Ал убакта Кызыл-Байрак мектебинде класстар, мугалимдер жетишпей турган. Ошондуктан Мукамбеткалый агай бир класста биринчи жана үчүнчү класстын окуучулары менен сабак өтчү. Ал эми экинчи класстын окуучулары, Аскар окуган класста, жана төртүнчү класстын окуучулары башка класста сабак алышчу. Аларга Азатбек агай сабак берчү. Ал тактада мел менен экиге бөлүп, бир жагына экинчи класстын тапшырмаларын, экинчи жагына төртүнчү класстын тапшырмаларын жазчу.
Бир күнү Азатбек агай тапшырмаларды текшерип жатып, экинчи класстын окуучусу Аскар төртүнчү класстын тапшырмаларын чечип жатканын байкаган. Ал сураган:
— Аскар, сен эмне үчүн өз тапшырмаңды аткарбай жатасың?
— Мен аны чечип койгом, - деп жооп берген бала.
Агай текшере баштады. Ал таң калып, Аскар төртүнчү класстын тапшырмаларын чечип койгонун байкаган. Мындай окуялар Аскардын мектеп жылдарында көп кездешчү".
Аскар балалыгында көп учурда көрүстөндөгү атасын коштоп жүрчү, ал өзүнүн насааттары менен уулунун табигый талантын жана жөндөмдөрүн өнүктүргөн. Жеңил, жардамчы жана улууларга көңүл буруучу, ал дайыма алардын жакшылыгын жана колдоосун табчу. Аскар эмгекчил болуп өскөн, бирок анын эң таң калычтуусу — упордуулугу. Эмне болсо да баштаганда, ал аны аягына чейин жеткирүүгө аракет кылчу. Мектепти алтын медаль менен аяктаган.
Билимге болгон умтулуу. Жаш кезинде Аскар Акаев Москвада же Ленинградда билим алууну максат кылган. Мектепти аяктагандан кийин борбордук машина куруу заводунда жумушчу болуп иштеген, бирок бул жерде да китептерден кол үзбөгөн. Анын кыялы ишке ашты: 1962-жылы ал Ленинграддагы так механика жана оптика институтуна кабыл алынган. Жана университетте келечектеги президент мыкты студенттердин катарында болгон. Анын чоң эмгекчилдиги үчүн ал курсташтарынын жана мугалимдеринин арасында сыйга ээ болгон. Институтту отличник катары аяктап, аспирантурага тапшырган. 27 жашында кандидат, 34 жашында илимдин доктору болгон. Мугалимдери жана илимий кесиптештери аны Ленинградда калууга жана иштөөгө көндүрүшкөн, бирок ал мекенине кайтып келген: жаш илимпоз өз элине пайда алып келүүнү каалаган. 1972-жылдан 1986-жылга чейин политехникалык институтта иштеп, студенттерге өзү үйрөнгөн нерселерди үйрөткөн. Аскар Акаев илимий изилдөөлөргө көп убакыт бөлгөн, ал көптөгөн илимий эмгектерди жазган. Өзүнүн илимий жетишкендиктеринин аркасында 40 жашында корреспондент-мүчө болуп шайланган, андан кийин Кыргызстандын илимдер академиясынын академиги болуп шайланган.
1986-1991-жылдары ал республиканын негизги илимдер борборунун вице-президенти, андан кийин президенти болуп иштеген, СССР Жогорку Кеңешинин депутаты болуп шайланган.
СССР Жогорку Кеңешинин сессияларына келгенде, А. Акаев депутат, мамлекеттик ишмер жана жөн гана жаран катары аны кызыктырган маселелер менен жакындан таанышып калган: өлкөдө чындап эмне болуп жатат, мамлекет кандай өнүгүшү керек, аны социалдык-экономикалык кризистен кантип чыгарабыз ж.б. Ал демократиялык депутаттар менен жакындан байланышып, адилеттүүлүк жана демократия үчүн күрөшкөн Андрей Сахаров сыяктуу адамдар менен таанышкан. Алар менен болгон байланыш, алардын келтирген фактылары, жеке жашоо, илимий жана саясий тажрыйба келечектеги президенттин өсүшүнө шарт түзгөн. Аскар Акаев жаңы демократиялык ой жүгүртүү жана демократиялык өзгөрүүлөрдүн идеяларына терең кирип бараткан.
Ар кандай партиялык форумдарда жана Жогорку Кеңештин сессияларында А. Акаев Кыргызстандын чабандарын, табак өндүрүүчүлөрүнүн оор абалы тууралуу маселени көтөргөн. Ал өз оюн эркин билдирип, өлкөдөгү демократиялык өзгөрүүлөрдү ачык колдогон.
Аскар Акаев "Ош окуялары" менен байланышкан көйгөйлөрдү талкуулоодо өзгөчө чечкиндүүлүгүн көрсөттү: ал өзүнүн жөндөмсүз аракеттери, адамдардын көйгөйлөрүнө кайдыгерлиги менен кан төгүүгө жол берген жетекчилерди ачык сынга алган. Ал кыргыз депутаттарынын арасында жана парламентте авторитетин көбөйтүп, дүйнөлүк коомчулуктун таанылышына ээ болгон.
Кыргызстандын биринчи президенти. 1990-жылдын октябрь айында республикада бийлик кризиси күчөдү. Демократиялык күчтөрдүн өкүлдөрү, саясий ачкачылык жарыялаган депутаттардын демократиялык көз караштагы бөлүгү Аскар Акаевди президенттик шайлоого катышууга макулдашкан. 1990-жылдын 27-октябрында Кыргыз ССР Жогорку Кеңешинин сессиясында Аскар Акаев альтернативдүү негизде Кыргыз ССРинин президенти болуп шайланган.
Кыргызстан өзүнүн көз карандысыздыгын алган соң пайда болгон жаңы саясий шарттарда А. Акаев жаңы президенттик шайлоого барууга чечим кабыл алган. Ал эл чындап эле аны жана жүргүзүп жаткан саясатын колдойт деп ишенгиси келген. 1991-жылдын 12-октябрында эл өзүнүн ишенимин бекиткен.
1993-жылы кабыл алынган Кыргыз Республикасынын Конституциясына ылайык, 1995-жылдын 24-декабрында ал кайрадан альтернативдүү негизде мамлекет башчысы болуп шайланган. Ал эми 2000-жылдын 29-октябрында өткөн президенттик шайлоодо А. Акаев дагы бир ирет зор жеңишке жетип, анын аты жана иши менен кыргызстандыктардын көпчүлүгү Кыргызстандын өз алдынча мамлекет катары өнүгүшү, демократиялык өзгөрүүлөрдүн идеологиясы жана практикасы менен байланыштырат деп далилдеген.
А. Акаевдин президенттик жылдарында жетишилген ички саясий туруктуулук коомдун социалдык-экономикалык, коомдук-саясий, маданий өнүгүшүндө байкалаарлык өзгөрүүлөр үчүн шарт түзгөн. Нарык экономикасына чоң кадам жасалган: нарык мамилелери жашоонун дээрлик бардык тармактарына кирип, бекемделген.
Коомдук-саясий жашоодо демократиялык принциптер бекем орноп, кеңири жайылууда. Демократиялык процесстер тереңдеп, коомдук уюмдардын ролу чын эле өстү. Республикадын эл аралык авторитети өстү. Кыргызстан дүйнө өлкөлөрүнүн катарында өз ордун ээлеп, көптөгөн авторитеттүү эл аралык уюмдардын мүчөсү боло алды.
