Е. Д. Поливановдун өкүмү жана реабилитациясы
Августта Институтта жаңы тазалоо толкуну болду: контрреволюциялык улутчул Тыныстановдун жардамчысы катары киргиз-орус сөздүгү менен иштеген X. Карасаев жумуштан бошотулду, Ян-Шан-Син өндүрүштүк иштерден бошотулду, жакында түрколог И. Батманов да жумуштан алынды.
Е. Д. Поливанов Ташкентке алып кетилди. Бул жерде 1938-жылдын 25-апрелинде СССР Жогорку Сотунун аскер коллегиясынын выездная сессиясы аны жогорку жазага тартты. Ушул окумуштуу 47 жашында атып өлтүрүлдү. Алты айдан кийин, Улуу Октябрь майрамынын алдында, Фрунзе шаарында 37 жаштагы К. Тыныстанов атып өлтүрүлдү.
Тек гана жыйырма беш жыл өткөндөн кийин, 1963-жылдын 3-апрелинде СССР Жогорку Сотунун Пленумунун чечими менен 1938-жылдын 25-апрелиндеги аскер коллегиясынын выездная сессиясынын өкүмү жокко чыгарылып, анын аракеттеринде кылмыштын курамы жоктугу боюнча иш токтотулду: «профессор Поливанов Евгений Дмитриевич толугу менен реабилитацияланды». Чечимдин көчүрмөсүн Поливановдун окуучусу жана кичи кесиптеши Юсуп Ян-Шан Син өзүнүн суроосу боюнча алды. Ал эми дагы бир жарым жылдан кийин Самаркандда Поливановдун лингвистикалык конференциясы уюштурулду, анын материалдары «Тил таануу жана Е. Д. Поливановдун лингвистикалык мурасы» деген аталышта жарыяланды, окумуштуунун тандалган эмгектери жарык көрдү, Поливановдун жалпы тил таанууга кошкон салымын ачып берген брошюралар жана макалалар жарыяланды. Замандаш окумуштуулардын жыйынтыгы бир мааниде болду — Е. Д. Поливанов — дүйнөгө белгилүү лингвист, чыгыш тил таануу, лингвистикалык поэтика жана чыгыш адабиятынын поэтикасы, жалпы тил таануу боюнча эмгектери менен таанылган.
Поливановдун идеялары азыркы күнгө чейин актуалдуу болуп калды: тилдин эволюциясы, коомдун тилге таасири, тилдик байланыштар, тилдин үндүк жагын изилдөө менен байланышкан маселелер. Тилекке каршы, Поливановдун эмгектери көп жылдар бою унутулуп калды, бул советтик тил таанууга олуттуу залакасын тийгизди, айрым идеялар чет өлкөдө ишке ашырылды жана ошол жерден кайра бизге келип жетти. Бүгүнкү күндө Поливановдун лингвистикалык идеялары советтик тил таанууда татыктуу орунду ээлеп турат. Бирок азырынча Кыргызстандын ичинде окумуштуунун түзгөн илимий эмгектеринин дээрлик бардыгы жарыяланган эмес (1935—1936-жылдардагы башталгыч мектептер үчүн дунган тилинин грамматикасынан башка), республикада анын убагын эскерүү белгиленген эмес. Бүгүн Япония жана Кытайда окумуштууну бизден жакшы жана көбүрөөк билишет.
Бул бөлүктү эки көрүнүктүү адамдын эки сөзү менен жыйынтыктагыбыз келет.
В. Каверин: «Поливанов сыяктуу иштөө үчүн советтик илимге чоң ишеним, чоң эрк жана чоң ар-намыс болушу керек эле».
Ал эми Виктор Шкловскийдин баасы: «Поливанов жөнөкөй гений адам болгон. Эң жөнөкөй гений адам».
К. Тыныстановдун жана Е. Д. Поливановдун камакка алынуусу
