Документ №2 (сентябрь 1859 ж.). Сырдуу кат Пишпектин бекинин алууга зарыл болгон каражаттар жөнүндө

СИБИР КОРПУСУНУН БАШЧЫСЫНАН ВОЕННЫЙ МИНИСТРГЕ КОКАНД КРЕПОСТИ ПИШПЕКТИ ЭЛЕШТЕП АЛУ ҮЧҮН КЕРЕК БОЛГОН КАРЖЫ ЖАН КУУ ЖӨНҮНДӨ МААЛЫМАТ

Омск шаары 1859-жылдын 5-сентябры

Сыртка чыгарууга тыюу салынган

Жогорку бийликтин 24-январда өткөн атайын кеңешмесинин кабыл алган чечими менен, Сиздин Жогорку бийликтин маалыматы боюнча, 1860-жылы Чу дарыясынын жогору жагын ээлеп алуу үчүн, керектүү чараларды жана ыкмаларды колдонуу керек. Бул чаралар, быйылкы жайкы мезгилде жүргүзүлгөн рекогносцировка натыйжаларына ылайык, аныкталат. Менин милдетим, рекогносцировка аяктагандан кийин, Коканд крепосту Пишпекти ээлеп алуу үчүн керектүү каражаттар жана күчтөрдүн так эсеп-кысаптарын сунуштоо.

Мен азыр Заилийский аймагынан кайтып келип, Сиздин Жогорку бийликтин маалыматына ылайык, быйылкы жылдын рекогносцировкасынын ийгиликтүү аяктагандыгы жөнүндө маалымдаганымдан кийин, мен бул жерде рекогносцировка жүргүзгөн Генералдык штабдын офицеринен алган маалыматтарды жана жеке күбөлүктөрдү сунуштоого шашылам. Ошондой эле, мен Сиздин Жогорку бийликтин маалыматына, келерки жылы Императордун буйругу менен өткөрүлүүчү экспедицияны даярдоо үчүн бир нече чараларды көрүп жатканымды билдирем. Атап айтканда, мен Семипалатинск аймагында аскер күчтөрүн жана каражаттарды жыйноо максатында, Омсктан Семипалатинскке бир рота пехотаны жибердим, ал эми 460 адамдык убактылуу кызматтан бошотулган жоокерлерди батальондорго бөлүп бердим.

Сиздин Жогорку бийликтин маалыматы боюнча, Чунун жогору жагында коканддык бекеттердин бир нече саны бар, алардын эң маанилүүсү Пишпек болуп саналат, алар азыркы учурда Кыргыз Алатау тоосунун этегинде жайгашкан, бул жерлерде киргиздер кочуп жүрүшөт. Бул бекеттердин курулушу, Азиядагы кемчиликтерине карабастан, каршы аракеттер үчүн европалык обстрелдик согуш каражаттарын талап кылат, ал эми гарнизондорунун курамы боюнча, бекеттер душмандарга каршы чоң же кичине каршылык көрсөтө алышат.

Бизге жакын турган эки Коканд бекетинин бири Токмак эки дубалдан турат жана 250 жоокерди кабыл алууга жөндөмдүү; Пишпек болсо, дагы чоңураак өлчөмдөргө ээ, ачык штурмду өткөрүүгө мүмкүнчүлүк бербейт, азыркы учурда 700 жоокерди камтыйт, коканддыктар Бухара менен согушта болгондуктан, алардын күчтөрү Чу дарыясынын жээгинде дээрлик көңүл бурулбай калган. Пишпекте 5 артиллерия куралдары бар эле. Султы уруусунун киргиздери дайыма коканддыктарга жардам берүүгө даяр, жана бул киргиздер, курал-жарактарынын жана аракеттеринин кемчиликтерине карабастан, европалык аскерлер үчүн коркунучтуу душмандарды түзбөйт, бирок алардын көптүгү жана тынчсыздануусу биздин Пишпекке каршы багытталган күчтөрүбүздүн бир бөлүгүн алаксытып, аларды ар тараптан тынчсыздандыра алышат.

Бул жагдайларды эске алып, ошондой эле Коканд бекетинин планынын деталдарын карап чыгып, бизге кеминде беш рота пехота, үч жүз казак жана 12 курал керек болот, анын ичинде төрт 54 пуддук мортирлерди эсепке алганда.

Полевая артиллерия жарым-жартылай батареядан турат, ал обстрелдикти алмаштырат, ал эми талаада жана тоолордо аракет кылуу үчүн 2 полевой жана 2 тоо куралдарын колдонууга болот.

Бул отряд артиллерия, инженердик жана азык-түлүк жүктөрүн ташуу үчүн транспорт каражаттары менен камсыздалат, ошондой эле 32 адамга ылайыкташтырылган талаа оорукана үчүн унаалар менен.

Бул бөлүктөр жана каражаттар, Сиздин Жогорку бийликтин маалыматы боюнча, мен мурда эле экспедициянын курамына киргизгенмин, азыр мен аларды келерки жылдын весной Верное бекетинде топтоону пландап жатам.

Пехотаны 24 пехота дивизиясынын 8-батальонунун үч ротасынан жана 9-батальонунун эки ротасынан түзүү, Верное жана Или бекеттерине гарнизон кошуу, же 8-батальонунун бир ротасын калтырып, Копалдан 9-батальонунун үчүнчү ротасын тартуу, ал эми Копалга 7-батальонунун бир ротасын Урд-жардан өткөрүү, жана керек болсо, 7-батальонунун № 7 ротасын Аяуздан тартуу. Аяузда жана Урджарда мен бул бөлүктөрдү Семипалатинсктен 7-батальонунун эки ротасы менен алмаштырууну пландап жатам, ал эми алардын ордуна Омсктан 6-батальонунун ротасын өткөрүүнү пландап жатам, аны мен азыркы учурда жибердим.

Отряддын кавалериясы 10-полктун төрт жүз казактарынан турат, алар Или дарыясынын жээгинде жайгашкан. Азыркы учурда Верное шаарындагы казактардын саны эки жүз гана, бирок мен алардын санын үчкө көбөйтүү боюнча чараларды көрүп жатам, бул адамдардын санына жараша мүмкүн жана бул керек, анткени Урджар жана Аяуз станицаларын 10-полктон бөлүп, 8-полкко өткөрүүнү пландап жатам, алардын сандык курамын теңдештирүү жана башкарууну жеңилдетүү үчүн.

Батареялык артиллерия Копалда жайгашкан жөө Сибирь батареясынын дивизиосунан турат, анын аскердик абалына келтирилиши боюнча мен Сиздин Жогорку бийликтин буйругун алдым. Полевая жана тоо куралдары Верное бекетинде турган бөлүктөрдөн алынат.

Батареялык артиллерия үчүн аттар келерки 1860-жылдын башында сатып алынат жана бул артиллерия эрте весной Верное бекетине жөнөтүлөт. Мортирлер транспорт каражаттары жана парктын жергиликтүү каражаттары менен өткөрүлөт.

Артиллериялык жана инженердик парктарды уюштуруу, ошондой эле жылжымалуу азык-түлүк дүкөнүн жана оорукана түзүү үчүн мен Омск жана Семипалатинск шаарларында менин буйругум боюнча даярдалып жаткан унааларды пайдаланам.

Бул унаалар, ошондой эле аларга тиешелүү ат аммунициясы жана аттар, менин 17-майдагы № 22 докладымда кошумчаланган ведомосту көрсөтүлгөн санда сатып алынат, 20 миң рублдин суммасынан, Сиздин Жогорку бийликтин менин буйругум боюнча бөлүнгөндүгү жөнүндө маалымдаган 3-августтагы № 169 жооп менен.

Артиллериялык снаряддар, ар бир курал үчүн эки комплект заряддар түрүндө, батареялык батареянын каражаттары менен, парктын унаалары менен жана Копалдан келишим боюнча алынып келинет. Санкт-Петербургдан жөнөтүлгөн 330 граната бул складды толуктоого келет, ал эми 20 брандкугель Верное бекетине жөнөтүлөт. Тюменьде күтүлгөн согуш ракеталары да Верное бекетине жөнөтүлөт, эгерде быйылкы кышта жетсе.

Инженердик парк үчүн бир нече буюмдар, Сиздин Жогорку бийликтин маалыматы боюнча, бул жерде даярдалып, парктын унаалары менен Верное бекетине жеткирилет. Санкт-Петербургдан жеткирилиши пландалган башка буюмдарды мен инженердик департаменттин буйругуна ылайык күтүп жатам, Сиздин Жогорку бийликтин 3-августтагы жооп менен мени маалымдаганыңыздай.

Акырында, Уралдан сатып алынышы керек болгон буюмдар боюнча мен Сиздин буйругуңузду суранам, үлгүлөр жана чертеждер Невьянск заводуна жөнөтүлсүн, бул заказ мен тарабынан сунушталат.

Ооруканалык буюмдар боюнча комиссариаттык департамент Сибирь корпусунун штабына, аларды Воронеж комиссиясынан Тобольскке жеткирүү боюнча буйруктар берилгенин маалымдады, андан кийин, акыркысынын буйругуна ылайык, мен белгилеген жерге жеткирилет. Ошондуктан Корпустун штабы Тобольск комиссиясына, бул буюмдарды Верное бекетине жеткирүү боюнча кам көрүүнү тапшырды.

Экспедиция үчүн каражаттарды эсептөө боюнча мен Сиздин Жогорку бийликтин кароосуна сунуштайм, аны мүмкүн болушунча эрте, весной баштоо зарыл, Чу дарыясынын жазыктарында азык-түлүк жетишсиздигинен кыйынчылыктарга туш болбош үчүн, анткени быйылкы рекогносцировка көрсөткөндөй, жай мезгилинде чөп күйүп кетет.

Ошондуктан мен бардык буюмдарды жана ошол эле учурда 20 миң рублди, Сиздин Жогорку бийликтин жогорку буйругу боюнча бөлүнгөн, мүмкүн болушунча тезирээк жөнөтүүнү суранам.

Бул мен азыркы учурда аткаруу каражаттары жөнүндө айта турганымдын бардыгы. Чу дарыясынын жээгинде биздин бекеттердин бирин коканддык бекетке айлантып, кээ бир өзгөртүүлөр менен, жаңы бекет куруу үчүн ашыкча жумуштардан жана чыгымдардан качуу үчүн абдан жакшы болмок. Мен бул бекетти куралдандыруу үчүн, Сиздин Жогорку бийликтин буйругу менен Россиядан жеткирилип жаткан төрт батареялык куралды пайдаланууну пландап жатам, ал эми анын гарнизонунун курамына 8-батальонунун жарымын, бир жарым же эки жүз казакты, аларды башка кочкул отряддар сыяктуу алмаштырып турууну, жана Верное бекетинен 2 же 3 полевой куралды киргизүүнү пландап жатам, анын коргоосу андан улам өтө эле алсыратылбайт. Кийинчерээк, биздин жаңы аймактагы коргонуу каражаттарын күчөтүү үчүн, Омсктан дагы куралдарды камсыздоого болот. Биздин жаңы аймактагы күчүбүздү бекемдөө максатында, мен мурда айтылган ойлорго ылайык, 9-полктун бир жүзүн алмаштырууну жана анын жарымын Каскеленде жайгаштырып, жөө полубатальон түзүү үчүн, ал эми экинчи жарымын Пишпек аймагында жайгаштырууну пландап жатам. Бул акыркы пунктта, башында көптүк жайгаштыруу мен үчүн ашыкча болуп көрүнөт, анткени ал жергиликтүү тургундардын - киргиздердин тынчсыздануусун жана нааразычылыгын жаратат. Кастек бекети жөнүндө айтканда, ал пехота жана казактардан турган убактылуу отряд менен ээленсе, Пишпек менен Верное бекетинин ортосунда байланыш кызматын аткарат; Заилийский аймагындагы аскердик каражаттар биздин кийинки аракеттерибиз үчүн резерв катары маанилүү болот.

Чу дарыясынын жээгинде аракет кылуучу отрядды азык-түлүк менен камсыздоо боюнча мен ноябрь айында Сибирь корпусунун азык-түлүк сатып алуу боюнча жалпы аукциондорунда эске алам.
Генерал от инфантерии Гасфорд

ЦГАРУз. Ф. И-715.0п.1.Д.22.ЛЛ67-172. Оригинал.

Комментарийлер:

1 Пермь губерниясы Екатеринбург уезди.

Пишпек бекети
1860-1864-жылдар аралыгында Пишпек бекетин алууда болгон согуштук аракеттердин катышуучулары..