Кыргыз Республикасынын Баатыры Эралиев Суюнбай

Суюнбай Эралиев

1921-жылы Талас облусунун Уч-Эмчек айылында төрөлгөн.

1954-жылы КПССтин Борбордук Комитетинин алдындагы Жогорку партиялык мектепти, андан кийин СССРдин Москвадагы Жогорку адабий курстарын аяктаган.

Улуу Ата Мекендик согуш жылдарында фронтто согушкан, эки жолу оор жаракат алган.

С.Эралиевдин эмгек жолу «Лениндик Туу», «Кыргызстан пионери» гезиттеринде өткөн, ошондой эле Кыргызстандын жазуучулар союзунун башкармалыгынын катчысы, андан кийин адабий кеңешчи болгон.

С. Эралиевдин биринчи поэтикалык жыйнагы «Биринчи жаңырык» 1949-жылы жарык көргөн. Акындын чыгармачылыгында Улуу Ата Мекендик согуш тууралуу ырлар өзгөчө орунду ээлейт, ал жерде ал өзүнүн катаал жашоо сабактарын алган. «Картинадагы картина», «Окопто», «Жердин бир уучу», «Кечигип келген кат», «Берлинге баратканда», «Күнгө эстелик» ырларында С. Эралиев жеңишке жана өлкөнүн келечегине ыйык ишенген бардык адамдарга болгон мамилесин билдирген.

С.Эралиев өзүнүн чыгармачылыгы менен тарых менен азыркы убакыттын синтезинин негизин салган, улуттук рухтун даңкын жана күчүн жырлап, элге өзүнүн жарандык милдетин көркөм сөз менен аткарган. Акын ошондой эле аталарынын жана чоң аталарынын жерине болгон сүйүүнү ырларында жырлайт. Ал төрөлүп өскөн айыл, анын жан дүйнөсүндө дайыма жашап келет, бул ырларда «Эски үй», «Туулган айылга келгенде», «Жаштык» сыяктуу чыгармаларда чагылдырылган. С. Эралиевдин көптөгөн ырлары жалпы философиялык мүнөзгө ээ.

Акын адамзаттын жашоосунун мааниси тууралуу «Өмүр», «Убакыт», «Жылдар», «Күндөр», «Карылардан кеңеш», «Жакшы иштерди кыл» деген ырларды жазган. Акындын «Ак Мөөр» поэма, 1959-жылы жарык көргөн, чоң чыгармачылык ийгиликке жеткизди. Бул лирикалык поэма тарыхый темада жазылган, ал традициялык ыр жазуу мүмкүнчүлүктөрүн тереңдетип, кеңейтти. Кыргыз поэзиясында ал биринчи жолу эркин ыр формасын чеберчилик менен колдонгон. С. Эралиевге таандык дагы бир катар поэмалар, аларда глобалдык космостук образдар чагылдырылган. Бул поэмалар «Жылдыздарга», «Сүйүү жана согуш», «Ак жыттар», «Таң алдында ойлор» ж.б.

С.Эралиевдин котормо ишиндеги чоң эмгеги бар. Акындын чыгармалары орус, украин, өзбек, казак, тажик, молдован, каракалпак тилдеринде жарык көргөн. С. Эралиевдин таланттуу котормосунун аркасында кыргыз мугалими А. Твардовскийдин «Василий Теркин» чыгармасы менен таанышкан, акындын котормо ишиндеги шедеврлеринин бири Пушкин, Лермонтов, Маяковский, Шекспир, Шиллер, Уитмен, Тагор, Турсун-Заде ж.б. ыр жыйнактары болуп саналат.

1974-жылы Кыргыз ССРинин эл жазуучусу наамын алган. Кыргыз адабиятын өнүктүрүүгө кошкон салымы үчүн Токтогул Сатылганов атындагы Мамлекеттик сыйлыкка (1985-жыл), Кыргыз Республикасынын Баатыры наамына (2006-жыл) ээ болгон.

Достук ордендери (1981-жыл), Улуу Ата Мекендик согуштун биринчи даражадагы ордени (1985-жыл), Манас I жана III даражадагы ордендери (2001-жыл) менен сыйланган.

А. Фадеев атындагы Бүткүл Союздук адабий сыйлыкка, Жамбыл Жабаев атындагы эл аралык сыйлыктарга, Ч. Айтматов атындагы сыйлыктарга, А. Табалдиев атындагы сыйлыктарга, «Витчизна коргоочусуна» медалына (Украина, 1999) ээ болгон. «Эмгек айырмасы үчүн», «Эрдик эмгек үчүн», башка медалдар, Ардак Грамоталар менен сыйланган.

Чыгармалар жыйнактары

«Тууган жер» («Родная земля», Ф., Киргизиздат, 1950),
«Ак мөөр» («Поэма о любви», Ф., Киргосиздат, 1959),
«Уяң жылдыздар» («Застенчивые звёзды», Ф., Киргосиздат, 1962),
«Өмүрлөргө саякат» («Путешествие в жизнь», Ф., «Кыргызстан», 1967),
«Ак жыттар» («Белые запахи», Ф., «Кыргызстан», 1969),
«Сан тоолор» («Бесконечные горы», Ф., «Кыргызстан», 1971),
«Земное время» (М., «Худ. литература», 1973),
«Айыл ырлары» («Сельские мотивы», Ф., «Кыргызстан», 1976),
«Сверкающий перевал» (М., «Советский писатель», 1981),
«Избранное» (М., «Худ. литература», 1981),
«Ырлар жана поэмалар» («Стихотворения и поэмы», Ф., «Мектеп», 1982),
«Лиловый восход» (М., «Молодая гвардия», 1985),
«Избранное» (Б., «Бийиктик», 2005),
«Стихотворения и поэмы» (Б., «Бийиктик», 2009).

Кыргыз Республикасынын Баатыры