IX—XII кылдардагы уйгурлардын тарыхы боюнча материалдар
А. Г. Малявкин. Уйгурлардын IX—XII кылымдардагы тарыхы боюнча материалдар. Т. 2. Новосибирск. 1974
Бул китепте А. Г. Малявкин уйгурлардын IX—XII кылымдардагы тарыхы боюнча кытай тилинде жазылган бир нече булактардан алынган бардык маалыматтарды толук комментарийлер менен которуп, жарыялады. Анда уйгур каганатынын талкаланышы менен байланыштуу Енисей кыргыздары тууралуу абдан баалуу маалыматтар бар. Төмөндө ушул үзүндүлөрдү тиешелүү комментарийлер менен келтиребиз.
Текст: «Цзю таншу» («Тан династиясынын эски хроникасы», түзүлүшү 945-жылы аяктаган).
Жоокер башчы Цзюй-лу мо-хэ Цзюэ-ло-у(1) менен душманлашкан; ал кыргыздарды(2) тартып алып, 100000 атчан менен уйгур шаарын талкалады(3), Лу-цзи өлтүрүлүп, Цзюэ-ло-у башы кесилди; баарын күйгүзүп, талкалады.
Уйгурлар ар кандай элдерге тарап кетишти. Уйгур министр Са-чжи Пантегин(4), (кытай императоры) (5) менен биргеликте, анын беш бир тууганы — Нань-лу, Эфен жана башкалар менен 15 уруудан кашака качып, карлуктарга (гэ-ло-лу) бет алышты. Бир бөлүгү тибеттиктерге баш ийди, экинчи бөлүгү Аньси6 кетти. Мындан тышкары, кагандык аймакка жакын 13 уруудан тегин У-цзе каган болуп дайындалып, түштүккө келип, Хань мамлекетине кошулду(7).
Алгач, кыргыздар уйгурларды талкалаганда, Тай-хэ(8) княгин алып кетишти. Кыргыздар өздөрүн Ли Линдин тукуму деп атап, тан династиясы менен бир фамилияга ээ болушкан(9). Ошондуктан 10 тарханга(10) княгин чек ара бекеттерине жеткирүүнү буйруган: У-цзе жолдо кыргыз элчилерин жолукканда, тархандар өлтүрүлүп, княгин кайра кайтарылган. У-цзе княгинди кепилдик катары алып, түштүккө жөнөп, Гоби чөлүн кесип өтүп, Тяньдэ (воеводство) чек араларына жетти. (У-цзе) княгин Тай-хэ менен Гяньдэ бекетинде жашоону сурап, (жогорку атка минерге) доклад берди.
Экинчи айда (Хуэй-чан башкаруусунун 3- жылы) (5/Ш—3/IV 843 ж.) кыргыздардын элчиси Чжу-у Хэ-су (С. 33) сарайга келип, эки белгилүү атты белекке тартуулады. Ал ошондой эле каган уйгурларды талкалап, княгин Тай-хэни кайтарып берүүнү кабыл алганын билдирди.
Тилекке каршы, уйгурлар анын жолунда кайра алып кетишти. Ошондуктан император сарай легатын Чжу-у Хэ-су менен Тайюаньга княгинди тосуп келүүгө жиберди.
Бул учурда У-цзе жебеден жаракат алып, качып, хэйчэцзыга баш ийди. Кыргыздарга аскерлерин жиберип, кол салууну буйрук кылышты.
