Кыргызстанга президенттик башкаруу формасы керек

Кыргызстан дин, маданият жана мамлекеттик башкаруу жаатында реформаларга муктаж. Бул тууралуу адабиятчы жана журналист Мар Байджиев I Бишкек Форумунда «Кыргызстан: улуттук коопсуздук жаатындагы тынчсыздануучу келечектер» деген темада эл аралык маалымат борборунун аймагында билдирди. Эл аралык терроризм жана ИГИЛ сыяктуу тышкы коркунучтан коргонуу үчүн, анын пикиринде, диний билим берүү жардам берет, анын негиздери Кыргызстандын мектептеринде милдеттүү предмет катары окутулушу керек.

- Мен дайыма айтам: мектептерде дин тарыхын окутуу керек, мурда КПСС тарыхын окуткандай. Граждандар кичинекей кезинен буддизм, Эски Келишим жана Курандын окшоштуктары жана айырмачылыктары жөнүндө билиши керек, бирок Алла бир экенин түшүнүшү керек. Мен медресе жаныдагы дачада жашайм, жана балдар мага жардамга келгенде, мен алардан сурайм: сиздерди эмне үйрөтөт, иудаизм жана христиандык жөнүндө эмне айтышат? Аларга абстракттуу түрдө жакшы иштер жөнүндө айтып беришет, жана ушул гана! Бирок массалык террор ар дайым билимсиз, диндин жанданыштарына түшүнбөгөн адамдарга таянып келет, – деди ал.

Мар Ташимович глобализацияга байланыштуу айрым диний салттарды өзгөртүү жакшы болорун эсептейт.

- Молдо ар дайым таңкы 4-5те азан окуду, адамдар уктап жатканда. Мурда сааттар болгон эмес, күн анын үнү менен башталчу. Азыр бардыгында мобилдик телефон, будильник бар, кээ бирлери намазды такыр окубайт… Жамааттык жашоо эрежелери бузулууда, тынчтык! Мүмкүн, кечинде иштеген эрежелерди киргизүү керекпи? Биз - жарандык мамлекетпиз жана бул маселе боюнча акылдуу мамиле кылышыбыз керек! – деп сунуштады ал.
Ошондой эле, адабиятчынын көңүлүн бура турган нерсе республика жаштарынын маданий-ахлактык баалуулуктарынын кыйрашы жана кыргыз тилинин өнүгүүсүнүн жоктугу. Кыргыз тилин өзүнчө көрүнүш катары изилдеген филологдор жок, жакшы окуу-усулдук колдонмолор жок, мугалимдер да жок. Бул республикадагы кедейчилик жана жакырчылыктан гана эмес, парламенттик башкаруу формасынан да улам болуп жатат.

- Терминологияны иштеп чыгуу керек: кыргыз тили экономикалык, юридикалык же медициналык өз алдынча терминдерге жеткен жок. Мисалы, парламентте депутаттар сөз сүйлөгөндө орус тилине өтүүгө мажбур болушат, комитеттеринин иши жөнүндө сүйлөшкөндө. Эч ким кыргыз тилинде арыз жазып бере албайт, - деп белгиледи Байджиев. – «Манас» эпосуна болгон мамиле дагы бир көйгөй. Ал ар жерде окутулат жана каалагандай берилет. Конституцияда анын нормаларын жазып коюу жакшы болмок. Жана жалпы эле Конституцияны өзгөртүү керек: азыркысы өлкөгө зыян келтирет. Парламенттик башкаруу формасы өлкөдө эч кимдин эч нерсеге жооп бербегенине алып келди: парламент мамлекетти башкарбашы керек, мыйзамдарды түзүшү керек. Ошентип, алар өз ишине жооп бербейт! Саясий чечимдер үчүн жоопкерчилик президентке жана министрлерге да жүктөлсө, алда канча жакшы болмок.

Өзүнүн сүйлөгөн сөзүндөгү жана Форумдун күн тартибиндеги бардык негизги маселелерди Мар Байджиев жакынкы жалпы курултайда талкуулоого сунуштады.