Кыдыралиев Кадыржан

VK X OK WhatsApp Telegram
Кыдыралиев Кадыржан

Кыдыралиев Кадыржан


Кинооператор. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1969). Токтогул атындагы Мамлекеттик сыйлыктын лауреаты (1972) жана Кыргызстандын Лениндик комсомол сыйлыгынын ээси (1967). 1936-жылдын 1-апрелинде Кыргыз ССРдин Калинин районундагы Тельман атындагы колхоздо төрөлгөн. Фрунзе шаарындагы А. С. Пушкин атындагы № 5 мектепти аяктагандан кийин 1954-жылдан тарта «Киргизфильм» студиясында оператордун жардамчысы болуп иштей баштаган. 1956—1961-жылдары ВГИКтин оператордук факультетинде билим алган.

«Тоолордун дарыясы» (1960) дипломдук фильми Кыдыралиевдин профессионалдык деңгээлин гана эмес, ошондой эле кыргыз жеринин кооздугун жана поэзиясын, аны азыркы адамдын кабыл алуусун чагылдыруу боюнча алдына койгон искусстволук тапшырмаларын так аткаруусун да көрсөттү. Чөйрөнү, күнүмдүк жашоону поэтикалык каражаттар менен чагылдыруу каалоосу жылдар бою күч алып, кинохроникада сыналган жана «Жырдын жаралышы» (1961), «Улуу эпос» (1962), «Сенин досторуң» (1962), «Бул аттар» (1965) документалдык фильмдеринде чыгармачылык ийгиликтерди алып келди.

Чектелүү өндүрүш мүмкүнчүлүктөрү бар кичинекей студиянын шартында Кыдыралиев документалдык жана оюн киносу арасында убакыт жана күчүн бөлүшөт. «Ак тоолор» («Кыйын өткөрүү» кыргызча вариантта, 1964, реж. М. Убукеев) фильминде Кыдыралиев документалдык тактык менен тартуу жөндөмүнүн жардамы менен экранда чыныгы жашоонун атмосферасын жаратып, көрүүчүнү өткөн убакытка жакындатууга жетишти.

Мерчем сезими операторду эч жерде таштабайт. Т. Океевдин «Балалыгыбыздын асманы» фильминде Кыдыралиевдин камерасы (1967-жылы Душанбеде Орто Азия жана Казакстан кинооператорлорунун көргөзмөсүндө эң мыкты оператордук иш үчүн ардак диплом) кыймылдуу, «эркин». Операторго аттардын табындары менен пейзаждык панорама тартуу өзгөчө жакшы келип, «Бул аттар» очеркинде табылган поэтикалык образды чагылдырат.

Жука лиризм, терең байкоо — оператордун талантын белгилеген негизги сапаттар, «Джамиля» (1969) жана «Мен — Тянь-Шань» (1972) фильмдеринин искусстволук чечимин байыткан.

«Отко таазим эт» («Уркуя» кыргызча вариантта, 1972) Т. Океевдин фильминде бир нече сахналар оператор тарабынан чоң экспрессия менен тартылган. Документалдык тактык стилистикасы поэтикалык символика менен тыгыз байланышта. Мисалы, Салиеваны «күн нуру» пластикалык лейтмотиви кылып, оператор фильмдин финалында «жаркыроочу» портретин түзөт, ал жакшылык, гармония жана түбөлүк сулуу аялдык башталышты символдойт.

Кыдыралиевдин режиссуралык иштеринин катарына «Кыял» (1967, Ш. Апылов менен биргеликте, 1968-жылы Фрунзеде Орто Азия жана Казакстан кинооператорлорунун VII көргөзмөсүндө «Эң мыкты илимий-популярдуу фильм» үчүн 1-орун диплом, 1968-жылы Флоренциядагы Эл аралык фестивалдын ардак диплом, 1968-жылы II Бүткүл Союздук кинофестивалда режиссуралык дебюту үчүн ардак грамота), «Бешик» (1969), «Жоопкерчилик» (1975) Кыдыралиевдин поэтикалык дүйнө таанымын, көргөндөрүн философиялык жактан ар дайым ойлонууга болгон каалоосун тастыктады.

Режиссуралык идеяга жооп берген пластикалык интонацияны так табуу жөндөмү К. Кыдыралиевдин «Лютый», «Улан» (1974, 1977, реж. Т. Океев) жана «Искусство тууралуу жомок» (1975, реж. Г. Базаров) фильмдериндеги оператордук стилине мүнөздүү.

Наградалары — Кыргыз ССР Жогорку Советинин Грамотасы (1962). «Совет киноискусствосунун отличниги» значогу (1966). «Ардак белгиси» ордени (1967). Кыргыз ССР Жогорку Советинин Президиумунун ардак грамота (1969). «Эмгек айырмачылыгы үчүн. В. И. Лениндин туулган күнүнө 100 жыл толуусуна карата» медалы (1970).

1962-жылдан бери СССР СКнын мүчөсү.

ИШТЕР ЖАНА ИШЧИЛИК

Артюхов О. В объективе — Тууган жер (кыргызча).—«Ала-Тоо», 1972, № 10, б. 147—152.
Артюхов О. Биздин Кадыржан.— «Комсомолец Кыргыз­стан», 1969, 7-ноябрь.
Артюхов О. В объективе—Тууган жер.— Жыйнак «Кино канаттарында», Ф., «Кыргызстан», 1974, б. 33—43.
Ашимов К. Экран Кыргызстандын баяны.— М., Совет киноискусствосун пропагандалоо бюросу, 1976, б. 39, 52.
Боконбаев С. Бир темада эки фильм.— «Комсомолец Кыргыз­стан», 1974, 15-октябрь.
Боров А. Оператор Кыдыралиев.— «Советская Кыргыз­стан», 1970, 6-май.
Лындина Э. Түз сүйлөшүү.— «Советская культура», 1975, 22-август.
Лындина Э. «Бешик» — «колыбель» дегенди билдирет (Кадыржан Кыдыралиев).— Жыйнак «Совет Кыргызстандын киносу». М., «Искусство», 1979, б. 313—326.
Океев Т. Менин досум Кадыржан.— «Советская культура», 1975, 17-январь.
Хазаров А. Призвание — кино.— «Комсомолец Кыргыз­стан», 1963, 6-январь.
VK X OK WhatsApp Telegram

Дагы окуңуз:

Омуркулов Кадыркул

Омуркулов Кадыркул

Омуркулов Кадыркул Кинодраматург. Лениндик комсомолдун Кыргызстандын сыйлыгынын лауреаты (1967)....

Мусаев Манасбек

Мусаев Манасбек

Мусаев Манасбек Кинооператор. СССРдин Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты (1977). Кыргыз ССРинин эмгек...

Ким Алексей

Ким Алексей

Ким Алексей Кинооператор. КПССтин мүчөсү 1973-жылдан бери. 1937-жылдын 1-декабрында Казак ССРинин...

Гапаров Мурза

Гапаров Мурза

Гапаров Мурза Кинодраматург. 1936-жылдын 22-мартында Кыргыз ССРинин Ош облусунун Наукат...

Жусупов Казбек

Жусупов Казбек

Жусупов Казбек Кино сүрөтчү. 1938-жылдын 12-сентябрында Кыргыз ССРинин Москва районундагы Октябрь...

Борбиева Нуртай

Борбиева Нуртай

Борбиева Нуртай Кинооператор. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген маданият кызматкери (1979). 1937-жылдын...

Ишенов Сагынбек

Ишенов Сагынбек

Ишенов Сагынбек Кино сүрөтчү. Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1973)....

Эрматов Таштан

Эрматов Таштан

Эрматов Таштан Композитор. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1974). 1928-жылдын...

Жакиев Бексултан

Жакиев Бексултан

Жакиев Бексултан Кинодраматург. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1974). КПССтин...

Бейшеналиев Болот

Бейшеналиев Болот

Бейшеналиев Болот Киноактер. Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген артисти (1974). 1947-жылдын 25-июнунда...

Абдиев Муса

Абдиев Муса

Абдиев Муса Костюмдардын художник-дизайнери. 1934-жылдын 23-февралында Ош облусунун Сузак...

Садарбаев Дооронбек

Садарбаев Дооронбек

Садарбаев Дооронбек Кинорежиссер. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген маданият кызматкери (1976)....

Кокеев Илике

Кокеев Илике

Кокеев Илике Кинорежиссер. Кыргыз ССРнин эмгек сиңирген искусствосу (1969). КПССтин мүчөсү...

Абдылдаев Бекеш

Абдылдаев Бекеш

Абдылдаев Бекеш Кинорежиссер. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген искусствосунун ишмери (1979). КПССтин...

Кыдыралиев Сабыржан

Кыдыралиев Сабыржан

Кыдыралиев Сабыржан (1952), техникалык илимдердин доктору (1993), профессор (1995) Кыргыз. Акман...

Шаршенова Ракыя

Шаршенова Ракыя

Шаршенова Ракия Монтажчы. 1941-жылдын 15-майында Панфилов районундагы Орто-Арык айылында...

Океев Толомуш Океевич

Океев Толомуш Океевич

Океев Толомуш Океевич Кинорежиссер. Кыргыз ССРинин эл артисти (1975). Токтогул атындагы Кыргыз...

Мамуралиева Фатима

Мамуралиева Фатима

Мамуралиева Фатима Кинорежиссер. 1924-жылдын 20-майында Ысык-Көл облусунун Түп районуна караштуу...

Ахмадеев Али Агапович

Ахмадеев Али Агапович

Ахмадеев Али Агапович Звукооператор. Кыргыз ССРдин эмгек сиңирген маданият кызматкери (1979)....

Герштейн Изя Абрамович

Герштейн Изя Абрамович

Герштейн Изя Абрамович Кино режиссеру. Кыргыз ССРнин эмгек сиңирген искусствосу (1974). КПССтин...

Жусубалиев Кубат

Жусубалиев Кубат

Жусубалиев Кубат Кинодраматург. 1941-жылдын 30-октябрында Ош облусунун Алай районундагы Кердегей...

Бердалиев Тургунбек

Бердалиев Тургунбек

Бердалиев Тургунбек Киноактер. 1947-жылдын 2-мартында Кыргыз ССРинин Аламедин районундагы...

Комментарий жазуу: