Турусбекова Лиля Турусбекова

Турусбекова Лиля Турусбекова

Кинорежиссер. Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген искусствосу (1979). 1933-жылдын 8-майында Фрунзе шаарында жазуучу жана акындын үй-бүлөсүндө төрөлгөн. 1951-жылы орто мектепти аяктагандан кийин ВГИКтин режиссура факультетине тапшырган.

1955-жылдан баштап Фрунзендик хроникалуу-документалдык фильмдер студиясында өз алдынча чыгармачылык ишмердүүлүгүн баштайт. Ал «Советтик Кыргызстан» киножурналында эки номерди тартат жана монтаждайт. Кийинчерээк, жыйырма жылдан ашык убакыт бою режиссер кино өнөрүнө берилген бойдон калат.

1956-жылы Л. Турусбекованын «Күмүш суу» деген биринчи киноочерги пайда болот — Кадамжай металлургдары жөнүндө. Экинчи лента «Алар Тянь-Шанда төрөлүштү» (1957) 40 жылдык Совет бийлиги учурунда республикадагы айыл чарба жана маданияттагы жетишкендиктер жөнүндө баяндайт. «Мен жана досторум», «Сенин досторуң» (1961, 1962) тасмаларында Л. Турусбекованын лирикалык кино репортажына болгон кызыгуусу көрүнөт.

Анын чыгармачылыгындагы эң мыкты фильм — «Көктөмдүн артынан» (1967) толук метраждуу кино лентасы.

1974-жылы Кыргызстандын жана Кыргыз ССРинин Коммунисттик партиясынын 50 жылдыгына Л. Турусбекова «Советтик Кыргызстан» толук метраждуу фильмин жаратат.

Улуу Октябрь революциясынын 60 жылдыгына Л. Турусбекова «Большевиктер Пишпека» (1977) фильмин арнайт. Ал А. Иваницын, Я. Логвиненко, Г. Швец-Базарный, К. Сарыкулов, И. Кобеков жана башка Совет бийлиги үчүн жанын берген күрөштөр жөнүндө архивдик фотоматериалга негизделген. Режиссер өткөндү азыркы менен байланыштырып, фильмде кыргыз элинин революциялык салттарынын бекемдиги, большевиктердин ишин улантуучулар — 70-жылдардагы коммунисттер менен руханий байланыштын үзгүлтүксүздүгү жөнүндө ой жүгүртөт.

Башка фильмдер: «Кыргыз искусствосунун майрамы» (1959), «Жогорку сыйлык» (1959), «Улуу эпос» (1962), «Улуу достуктун майрамы» (1963), «Кыргыз искусствосунун устаттары» (1963), «Советтик кинонун жума күнү Кыргызстанда» (1964, атайын чыгарылыш), «Торпокто кыска жай» (1975), «Бакен Кыдыкеева» (1977).

Наградалары — «Эмгек айырмалуулугу» медалы (1958). Кыргыз ССРинин Жогорку Кеңешинин Ардак грамотасы (1962).

«Советтик кино өнөрүнүн отличниги» значогу (1965). Кыргыз ССРинин Жогорку Кеңешинин Ардак грамотасы (1974).

«Почет белгиси» ордени (1976).

1959-жылдан бери СССР СКнын мүчөсү.

РЕЖИССЕРДИН ЧЫГАРМАЛАРЫ ТУУРАЛУУ

Закиров С. Тоолордун кызы (кыргызча).— «Советтик Кыргызстан», 1969, 30-ноябрь.
Рысалиев К. Кинорежиссер (кыргызча).— «Кыргызстан аялдары», 1961, № 3, б. 6.
Аленкин Б. Чоң эрдиктердин адистиктери.— «Комсомолец Кыргызстан», 1957, 31-май.
Артюхов О. Репортер художникка айланганда.— «Литературный Кыргызстан», 1977, № 2, б. 100—101.
Ашимов К. Кыргыз киносуна туулган күн. Ф., «Илим», 1969, б. 40—41.
Ашимов К. Кыргызстандын экраны айтып берет. М., Совет кино өнөрүн пропагандалоо бюросу, 1976, б. 8.
Кочнев Д. Лиля Турусбекованын биринчи киноочерги,— «Советтик Кыргызстан», 1956, 4-декабрь.
Кочнев Д. Кыргызстандын жашоосу экранда.— «Советтик Кыргызстан», 1957, 3-февраль.
Филиппов Л. Пишпека большевиктери жөнүндө баяндама.— «Вечерний Фрунзе», 1977, 7-ноябрь.