Айша
Айша - Мухаммеддин сүйүктүү жубайы, биринчи мусулмандардан болгон, пайгамбардын жакынкы шериги жана биринчи халифа Абу Бакрдын кызы. Формалдуу нике Айша 6 же 7 жашта болгондо түзүлгөн. Мухаммеддин он жаштагы Айша менен үйлөнүшү 623-жылы, Мединага көчүп келгенден кийин бир жыл өткөн соң болду. Айша пайгамбар өлгөнгө чейин анын өзгөрбөс, күчтүү сүйүүсүн жана достук байланышын сезип жүрдү. Мунун натыйжасында, ошондой эле атасынын коомдогу жогорку абалынын аркасында Айша, жаштыгына карабастан, пайгамбардын негизги жана эң таасирдүү жубайы болуп калды.
Мухаммеддин өлүмүнөн кийин Айша, урматтуу "Ийгиликтин Энеси" деп аталган, мусулмандар коомунда көрүнүктүү орунду ээлеп калды. Ал халифа болууга талапкерлердин саясий күрөшүнө активдүү катышып, пайгамбардын шериктери Тальха жана аз-Зубайрды колдоду, алар Айшанын эски душманы Али менен душманлашкан. Али менен аз-Зубайрдын отряддарынын чечүүчү жекелешүүсү "түйшүк жекелешүүсү" деп аталган, анткени 11-жылы (656-жылы) Айша түйшүккө отургузулуп, "Ийгиликтин Энеси" катары аз-Зубайрдын шериктерин өлүмгө чейин туруштуруп, дем берди. Али бул жекелешүүдөн жеңишке жетип, 656-жылы халифа болду, ал эми Айша саясий күрөштөн четтеп калды.
Айша Мухаммед жөнүндө көптөгөн баяндарды айтып, белгилүү болду. 1200 хадис - пайгамбар кандай кылгандыгы жана кандай сөздөр айткандыгы тууралуу баяндарды Айшадан эскерген мусулмандар тарабынан жатталып калды. Бул баяндар пайгамбардын суннасын түздү - мусулмандар үчүн жүрүм-турум жана мыйзамдардын негиздери, анткени Куранда ыйык юристтер жана теологдор көптөгөн маанилүү маалыматтарды таба алышкан эмес. Хадис илиминин адистери бүгүнкү күндө дагы Айшага таандык баяндарды өзгөчө баалашат.
Фатима
Фатима (өлгөн жылы 633) - Мухаммеддин жана Хадиджанын кызы, Али бин Аби Талибдин жубайы, ал-Хасан жана ал-Хусайндын энеси. Анын образы мусулмандар дүйнөсүндө эң урматтуу аялдардын бири болуп саналат. Фатима, бардык бир туугандарынан жана эжелеринен тирүү калган, үч уул (анын бири наристе өлгөн) жана эки кыз төрөлгөн, пайгамбар уруусунун үзгүлтүккө учурашына жол бербеген. Фатима күйөөсү жана балдары менен пайгамбарга жакын туугандар болуп саналат, ал пайгамбар, салтка ылайык, өзүнүн чатырында баш калкалап, өзүнүн плащы менен коргоп келген. Фатима коомдун жашоосунда көрүнүктүү ролду ойнобой калган. Атасынын өлүмүнөн кийин ал жарым жылдай жашап, күйөөсүн Абу Бакрга каршы колдоп, Мухаммеддин мураскору (халифа) болуу үчүн күрөшкө тартылган.
Фатиманын образы көптөгөн легендалар менен курчалган, алар биринчи кезекте шииздик-исмаилиттик чөйрөдө пайда болгон. Анын жаратылышы, боюнан алганы, туулгандыгы менен байланышкан керемет көрүнүштөр жөнүндө маалыматтар бар, анын Али менен никеси биринчи кезекте асманда түзүлгөн (Аллах вали, Жабраил хатиб, периштелер күбө, махр жердин жарымы, тозок жана жаннат), асмандан Фатимага берилген көптөгөн белектер, анын өмүрүндө жана өлүмдөн кийин жасаган кереметтер жөнүндө. Шииздик салтка ылайык, Фатима - акырет күнү жаратылышка биринчи кирген адам.
Фатиманын культунун күчөшү жана өнүгүшү, көрүнөт, X-XI кылымдарга таандык жана Фатимиддер династиясы (ал-Фатимийун) менен байланыштуу, алар өзүнүн келип чыгышын Фатимадан алып жүрүшкөн.
Фатиманын аты менен көбүнчө аз-Захра (Жаркыраган) эпитети колдонулат. Анын легендарлуу образы дайыма божестволук жарык мотиви менен байланыштуу. Фатима - шииздик мистерийлердин (тазия) негизги каармандарынын бири.
Хадиджа
Хадиджа бинт Хувайлид - Мухаммеддин биринчи жубайы - курайшит уруусунан абд ал-уззадан чыккан. Эки никеден кийин, ал өз алдынча бай аял болуп, соода иштери менен алектенип, соода кербендерин уюштурган. 595-жылы Мухаммедди Сирияга соода кербенин уюштуруу жана коштоп баруу үчүн жалдаган.
Мухаммед Хадиджага жакшы таасир калтырды - акыл-эси, мүнөзү жана кемчиликсиз адалдуулугу менен. Хадиджа аны сүйүп, ага үйлөнүүнү сунуштады. Нике түзүлдү, атасынын каршы болгонуна карабастан.
Салт боюнча, Хадиджа 40 жашта, ал эми Мухаммед 25 жашта болгон. Ал Мухаммедге наристе өлгөн үч уул жана Рукайя, Зайнаб, Умм Кульсум жана Фатима деген төрт кыз төрөгөн, алар жакшы чоңоёшуп, турмушка чыгышкан.
Хадиджа тирүү болгондо, Мухаммед башка аялдарды алган эмес. Мухаммедге коркунучтуу көрүнүштөр жана "пайгамбарлык" башталганда, Хадиджа дароо анын пайгамбарлык миссиясына ишенген. Анын моралдык жана материалдык колдоосу Мухаммедге душмандар Меккеде өз проповеддерин улантууга мүмкүнчүлүк берди. Хадиджанын 619 - 620-жылдардагы өлүмү Мухаммеддин Меккеден качып кетүүгө мажбурлаган себептердин бири болду.
Мусулмандар Хадиджаны биринчи мусулман, аялдардын үлгүсү катары урматташат.
Зайнаб
Зайнаб Мухаммеддин биринчи жубайы Хадиджанын өлүмүнөн кийин үйлөнгөн тогуз аялдын бири. Ал Мухаммедден мурун анын асыранды уулу Зайд менен никеде болгон. Зайд менен ажырашкан соң, Мухаммед 38 жаштагы сулуу Зайнабга үйлөнгөн, ал Мухаммеддин апасынын карындашы, башкача айтканда, анын эжеси.
Бул нике мусулмандар арасында нааразычылык жаратты: пайгамбардык нике көптөгөн мусулмандарды обидалаган; алар Аллахтын мыйзамдарын бузган деп эсептешкен, анткени Аллах мурдагы келиндерге үйлөнүүгө тыюу салган. Мухаммед Зайд анын чыныгы уулу эмес, асыранды уулу экенин түшүндүрүүгө аракет кылган, бирок бул далил мусулмандар үчүн ишенимдүү болбогон. Мусулмандарга өзүнүн туура чечимин түшүндүрүү үчүн, Мухаммед Аллахтын төмөнкү билдирүүсүн жарыялады: "Ошол кезде сен ага... жакшылык кылган адамга: "Аялын өзүңдө карма, Аллахтан корк!" деп айттың. Сен өз жүрөгүңдө Аллахтын билдиргенин жашырдың, адамдардан коркконсуң, бирок Аллахтан коркконго көбүрөөк милдеттүү. Зайд анын каалоосун канааттандырган учурда, биз сени ага үйлөндүрдүк, ошондуктан мусулмандар үчүн асыранды уулдарынын аялдары менен жыныстык катнашта болууда кыйынчылык болбосун. Аллахтын иши аткарылат!"
Аяттын сөздөрү: "Биз сени ага үйлөндүрдүк" - Зайнабга Аллахтын өзү аны күйөөгө бергенин билдирүүгө мүмкүнчүлүк берди, ошондуктан ал пайгамбардын башка аялдарына, анын ичинде Айшага караганда, айырмаланган. Айша көп жылдар өткөндөн кийин, пайгамбардын чындыгын далилдеген башка далилдердин арасында Зайнабдын мисалын келтирген: эгерде Мухаммед Аллахтын Зайнабга байланыштуу билдирүүсүн жашырса, ал сөзсүз түрдө унчукпастан калмак.
(Материалдар "Биздин укуктарды талап кылуу: мусулмандар коомунда жашаган аялдар үчүн адам укуктары боюнча билим берүү программасы" - авторлор: Махназ Афхами, Хале Вазири - Безеда, Ташкент: SIGI Дүйнөлүк Институтунун Сестринствасы, Аял Ресурс борбору, 1999).
