Кыргызстан ачык коомго карай
Кыргызстан бүгүн — суверендүү, көз карандысыз мамлекет, ачык коомду куруу үстүндө. Ачык коом — бул адам, анын эркиндиги, кадыр-баркы жана бакубаттуулугу бардыгынан жогору коюлган коом. Ошондуктан адамзат ачык коомдо жашоону каалайт.
Совет мезгилинде (1917-1990) Кыргызстанда, башка совет республикаларында болгон сыяктуу, административдик-башкаруучу бийлик системасы үстөмдүк кылды. Конституция боюнча жарандарга тең укуктар жана эркиндиктер берилген, бирок практикада мындай болгон жок. Коомду өлкөдөгү жалгыз коммунисттик партия башкарды. Анын сөзү бардыгы үчүн мыйзам болду. Эркин сөз жок болчу: адам партиянын көрсөтмөлөрүнө туура келбеген өз пикирин басма сөздө жарыялай албайт эле. Жеке менчик, эркин соода, ишкерчилик тыюу салынган.
Бүгүнкү күндө биздин республикада абал башкача: бизде чыныгы эркин, демократиялык коомду куруу үчүн шарттар түзүлүүдө. Жарандардын укуктарын камсыз кылган негизги мыйзам Кыргыз Республикасынын Конституциясы.
Кыргыз Республикасынын ар бир адамында жашоо, физикалык жана моралдык кол тийбестик, жеке эркиндик жана коопсуздук, өзүнүн инсандыгын эркин өнүктүрүү укугу бар. Ар бир адам эркин, ошондуктан эч ким зомбулукка дуушар болбошу керек.
Ар бир адам өлкөнүн аймагында эркин жүрүүгө, жашоо ордун тандоого, республикадан чыгып, кайра кайтууга укуктуу.
Мамлекеттин жарандарында менчик сатып алуу, ага ээ болуу, каалагандай пайдалануу укугу бар. Кааласа, аны белекке берүү, сатуу, мурас катары калтыруу мүмкүн.
Совет жарандарында чет өлкөдөгү жарандар менен эркин байланышууга мүмкүнчүлүк болгон эмес. Чет өлкөдө жашаган же иштеген адамдардын каттары сөзсүз түрдө цензурадан өтчү. Бүгүнкү күндө цензурасыз, бийлик тарабынан көзөмөлдөнбөгөн байланыш күнүмдүк көрүнүшкө айланды. Бул жерде “Телеком” акционердик коомунун жамаатынын ролу чоң, ал кыска убакыттын ичинде телекоммуникация тармагындагы эң акыркы жетишкендиктерди өздөштүрүп, адамдарга үй телефондору же атайын таксофондор аркылуу дүйнөнүн каалаган шаары менен түз байланышууга мүмкүнчүлүк берди.
Ар бир адам дин тандоодо, обряддарды жана салттарды аткарууда эркин. Ар бир адам билим алууга укуктуу. Өзүнүн каалоосуна ылайык кесип жана жумушту тандай алат.
Бирок биздин конституция жарандардын укуктарын бекитүү менен чектелбестен, башка адамдардын укуктарын сыйлоо талабын да коюуда. Демек, ар бир жаран белгилүү милдеттерди аткарышы керек. Мисалы, биздин ар бирибиз үчүн Отунду коргоо ыйык милдет болуп саналат. Балдарды тарбиялоо жана окутуу ата-энелердин милдети. Балдар улууларды сыйлашы, кары ата-энелерине кам көрүшү керек. Айлана-чөйрөгө, табигый байлыктарга жана тарыхый эстеликтерге кам көрүү — ар бир жарандын милдети. Конституцияга жана өлкөнүн мыйзамдарына сый көрсөтүү — бардык жарандар үчүн ыйык милдет.
Ачык коомдо ар кандай менчик формаларын, анын ичинде жеке менчикти өнүктүрүү үчүн жолдор ачык. Булардын бардыгы экономикалык эркиндикти камсыз кылат.
Кыргызстандагы мамлекеттик бийлик өз ара көз карандысыз үч тармактан турат — мыйзам чыгаруу, аткаруу жана сот. Биздин республика — демократиялык өлкө. “Демократия” сөзү грек тилинен которгондо “элдин бийлиги” дегенди билдирет, т.е. ар бир адам мамлекетти башкарууга катышууга укуктуу. Жетилген жашка жеткен жаран, жынысына, социалдык абалына карабастан, эркин шайлоолорго катышып, президенттикке же Жогорку Кеңешке депутаттыкка талапкер боло алат. Тийиштүү билимге жана жөндөмгө ээ болгон ар бир адам мамлекеттик кызматтарды ээлөөгө укуктуу.
Ачык коомдун дагы бир артыкчылыгы — ар бир адам өз оюн, идеяларын, ойлорун эркин билдирип, таратууга укуктуу. Эркин сөз жана басма сөз Кыргызстанда көз карандысыздыкты алгандан кийин киргизилип, конституцияда бекитилген. Биз ар кандай массалык маалымат каражаттары, анын ичинде электрондук интернет тармагы аркылуу учурдагы жаңылыктар менен таанышууга мүмкүнчүлүккө ээбиз. Республикада көптөгөн көз карандысыз гезиттер, журналдар, телевизиондук жана радиопрограммалар бар.
Кыргызстанда эркин ачык коомду куруу үчүн бардык шарттар түзүлгөн. Негизгиси — жарандар коомдун жана мамлекеттин жашоосуна активдүү катышып, өзүнүн жараткан иштеринин жардамы менен кыргыз элдин жаңы тарыхын жаратат.
