ЮНЕСКО сүрөтү. Максым ичимдигин даярдоо боюнча салттуу билимдер эми ЮНЕСКО тизмесинде
Кыргыз Республикасынын ЮНЕСКО боюнча Улуттук комиссиясынын жакындагы чечими тарыхый учур болуп калды: кыргыз улуттук ичимиги максымдын даярдалуусу боюнча салттуу билимдер адамзаттын нематериалдык маданий мурасы боюнча ЮНЕСКО тарабынан корголгон репрезентативдик тизмеге кошулду.
Бул чечим 2025-жылдын 8-13-декабрында Нью-Дели, Индияда өтүп жаткан Нематериалдык маданий мурасты коргоо боюнча Межправительстволук комитеттин 20-сессиясында бир добуштан кабыл алынды.
Заявканы даярдоо төрт жылды алды. Кыргызстан 2023-жылы ЮНЕСКО Секретариатына документтерди жөнөттү, андан кийин алар эксперттер тарабынан каралып, комитеттин талкуусуна чыгарылды, ал бул элементти сунушталган тизмеге киргизүүнү жактырды.
Быйыл комитет 68 ар кандай номинацияларды карап жатат, алардын арасында салттуу жапон кагазы, индиялык Дивали майрамы, египеттин улуттук тамагы кошари жана швейцариялык альпийдик йодль ырдоо сыяктуу элементтерди белгилеп өтсө болот.
Мындан тышкары, Казахстан жана Кыргызстан тарабынан сунушталган «Юрта даярдоо боюнча салттуу билимдер жана көндүмдөр» биргелешкен номинациясына Өзбекстан Каракалпакстан юртасын сунуштап кошулду. Учурда эл аралык нематериалдык мурастар тизмеси 153 өлкөдөн 812 элементти камтыйт, алардын 16сы Кыргызстанга таандык. Аларга «Манас, Семетей, Сейтек» эпикалык трилогиясы, ала-кийиз жана шырдак жасоо искусствосу, кочкорлордун салттуу оюндары, кок бору жана башка көптөгөн маданий байлыктар кирет.
Максым — кыргыз эли үчүн салттуу болгон эң байыркы ичимдиктердин бири. Ал бышырылган дан эгиндеринен (көбүнчө буудай же арпа), суу жана табигый закваскадан даярдалат; кээ бир аймактарда даамын жакшыртуу үчүн кычкыл сүт кошулат.
Ичимдик жеңил кычкылдык, жумшак нан жытын жана жогорку азыктандыруучу баалуулукту айырмаланат. Дандын бышырылышы максымга уникалдуу даам берет, ал эми табигый ферментация процесси аны сергитүүчү кылат. Рецепттер муундан муунга өткөрүлүп, ар бир үй-бүлөнүн жана аймактын өзгөчөлүктөрүн сактайт.
Репрезентативдик тизмеси адамзаттын нематериалдык маданий мурасынын негизги тизмеси болуп саналат, ал дүйнөдөгү элдердин нематериалдык мурасынын ар түрдүүлүгүн чагылдырган маданият элементтерин камтыйт.
ЮНЕСКОнун башка тизмелеринен айырмасы эмнеде?
• Репрезентативдик тизмеге жоголуу коркунучунда эмес, бирок маданий ар түрдүүлүк үчүн маанилүү элементтер кирет.
• Жоголуу коркунучундагы элементтер үчүн өзүнчө Нематериалдык мурас тизмеси бар, ал тез арада коргоону талап кылат.
