Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сыйлыктары Кыргыз Республикасынын жарандарынын мамлекетти, демократиялык коомду, элдин биримдигин, өлкөнүн экономикалык, интеллектуалдык жана руханий потенциалын бекемдөө жана жогорулатуу, ошондой эле мамлекеттик жана эл алдындагы коомдук, гуманитардык, кайрымдуулук жана башка түрдөгү ишмердүүлүктөгү салымын таануу үчүн жогорку формасы болуп саналат.
Кыргыз Республикасынын «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сыйлыктары жөнүндө» мыйзамы 1996-жылдын 26-июнунда Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин мыйзам чыгаруу жыйыны тарабынан кабыл алынган жана 1996-жылдын 10-июлунда Кыргыз Республикасынын Президентинин Жарлыгы менен бекитилген.
Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сыйлыктары: Кыргыз Республикасынын жогорку сыйлыгы «Кыргыз Республикасынын Баатыры», ордендер, медалдар, ардактуу наамдар, Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасы. Мамлекеттик сыйлыктардын аталыштары мамлекеттик тилде белгиленет. Кыргыз Республикасынын Президенти сыйлык берүү жөнүндө жарлыктарды чыгарат жана мамлекеттик сыйлыктарды тапшырат. Президенттин жарлыктары массалык маалымат каражаттарында жарыяланат. Мамлекеттик сыйлыктарга сунуштарды ар тараптуу жана объективдүү кароо, ошондой эле алардын коомдук баасын берүү үчүн Президент Кыргыз Республикасынын Президентинин алдындагы Мамлекеттик сыйлыктар боюнча комиссияны түзөт. Мамлекеттик сыйлыктарга арналган белгилер, ордендик китептер жана күбөлүктөрдүн үлгүлөрү, ошондой эле алардын сунушталуу, тапшырылуу, кийүү, эсепке алуу жана сактоо тартиби «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сыйлыктары жөнүндө» жобосунда белгиленет. Мамлекеттик сыйлыктарга Кыргыз Республикасына салым кошкон чет элдик жарандар жана жарандыгы жок адамдар сыйлануусу мүмкүн.
Мамлекеттик сыйлыктарга ээ болгон адамдар Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жеңилдиктерди жана артыкчылыктарды алышат.
СССР жана Кыргыз ССР ордендери жана медалдары менен мурда сыйланган Кыргыз Республикасынын жарандары үчүн статус, укуктар жана жеңилдиктер сакталды, «Советтик Союздун Баатыры» жана «Социалисттик Эмгектин Баатыры» ардактуу наамдары Кыргыз Республикасынын жогорку сыйлыктары менен кайрадан идентификацияланды.
Жогорку сыйлык - «Кыргыз Республикасынын Баатыры». Кыргыз Республикасынын жогорку сыйлыгы «Кыргыз Республикасынын Баатыры» Кыргыз Республикасынын Президенти тарабынан мамлекетке жана элге көрсөткөн өзгөчө жеке эмгектери үчүн 1 жолу берилет, Кыргыз Республикасынын эркиндиги жана көз карандысыздыгы үчүн баатырдык кылгандыгы үчүн. «Кыргыз Республикасынын Баатыры» жогорку сыйлыгына ээ болгон адамга өзгөчө белгилүү «Ак Шумкар» тапшырылат. Өзгөчө белгилүү «Ак шумкар» Кыргыз Республикасынын ордендери жана медалдарынын үстүндө сол көкүрөктө кийилет. Алгачкы сыйлыктарга ээ болгон адамдар: Тугелбай Сыдыкбеков (жазуучу), Чынгыз Торокулович Айтматов (жазуучу), Тургунбай Садыков (скульптор), Салижан Шарипов (космонавт), Турдакун Усубалиев (мамлекеттик ишмер), Сабира Кумушалиева (актриса).
«Манас» ордени. «Манас» ордени мамлекетти жана демократиялык коомду, элдин биримдигин, өлкөнүн экономикалык, руханий, интеллектуалдык потенциалын бекемдөө жана жогорулатуу үчүн көрүнүктүү салым кошкон жарандарга берилет. «Манас» ордени 3 даражада, сыйлык берүү III даражадан башталат. Өзгөчө учурларда Президент жарандарды I даражада сыйлай алат. Орден сол көкүрөктө башка ордендер жана медалдардан мурда кийилет.
«Данакер» ордени. «Данакер» ордени элдер ортосундагы тынчтыкты, достукту жана кызматташтыкты бекемдөө үчүн; улуттар аралык макулдашууну сактоо, улуттук маданияттарды жакындатуу жана өз ара байытуудагы өзгөчө жемиштүү иши үчүн, илимди өнүктүрүүдөгү салымы үчүн берилет. Орден «Манас» ордосунан кийин сол көкүрөктө кийилет.
«Баатыр эне» ордени. «Баатыр эне» ордени 10 жана андан көп баланы тууп, толук тарбиялаган энелерге; балдары «Кыргыз Республикасынын Баатыры» жогорку сыйлыгына ээ болгон энелерге берилет. Орден Кыргыз Республикасынын медалдарынын алдында сол көкүрөктө кийилет.
«Эрдик» медалы. «Эрдик» медалы адамдарды куткарууда, коомдук тартипти коргоодо, кылмыштуулукка каршы күрөшүүдө, табигый кырсыктар, өрт, кырсык жана башка өзгөчө жагдайларда, ошондой эле аскердик, кызматтык жана жарандык милдеттерди аткарууда, өмүргө коркунуч туудурган шарттарда көрсөткөн эрдик, батылдык жана чечкиндүүлүк үчүн берилет. Медаль Кыргыз Республикасынын ордендеринин алдында сол көкүрөктө кийилет.
«Данк» медалы. «Данк» медалы мамлекеттик кызматта, өндүрүштө, илимде, чыгармачылыкта, тарбиялоодо, коомдук жана кайрымдуулук ишмердүүлүгүндө өзгөчө жетишкендиктери үчүн берилет. Медаль «Эрдик» медалынан кийин сол көкүрөктө кийилет.
«Кужурмон кызмат отогондугу үчүн» медалы. Кыргыз Республикасынын Коргоо министрлигинин, Улуттук гвардиянын, Кыргыз Республикасынын Улуттук коопсуздук кеңешинин кызматкерлери, ички иштер, экология жана өзгөчө кырдаалдар министрлиги, мамлекеттик коргоо кызматы, аскер прокуратурасы жана аскер соттору кызматкерлерине кызматтык милдеттерин жоопкерчилик менен аткаргандыгы, жоокердик жана саясий даярдыктардагы мыкты көрсөткүчтөрү үчүн берилет. Медаль 2 даражада: I даража — 20 жылдан ашык кемчиликсиз аскердик кызмат үчүн, II даража — 15 жылдан ашык кемчиликсиз аскердик кызмат үчүн берилет. Медаль «Данк» медалынан кийин сол көкүрөктө кийилет.
«Эне данкы» медалы. «Эне данкы» медалы: 9 баланы тууп, тарбиялаган энелерге; жетимдер жана майып балдар үчүн тарбиялык мекемелерде 15 жылдан ашык кемчиликсиз иштеген аялдарга; кайрымдуулук фонддорунда активдүү иштеген аялдарга, энеликти жана балалыкты коргоого чоң салым кошкон аялдарга, жалпы эмгек стажы 20 жылдан ашык болгон аялдарга берилет. Медаль сол көкүрөктө кийилет.
Кыргыз Республикасынын Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыгы адабият, искусство жана архитектура тармагында. Сыйлык 2 жылда 1 жолу адабият, искусство жана архитектура тармагында көрүнүктүү чыгармалар үчүн берилет.
Кыргыз Республикасынын илим жана техника боюнча мамлекеттик сыйлыгы. Илим жана илимий изилдөөлөрдү өнүктүрүү, жогорку натыйжалуу технологияларды иштеп чыгуу жана киргизүү үчүн 2 жылда 1 жолу 7 сыйлык берилет (ардак жылдар) Кыргыз Республикасынын көз карандысыздыгы күнү. Сыйлыктардын бирине Касым Тыныстановдун ысымы ыйгарылган. Сыйлык тил таануу жана адабият таануу тармагында көрүнүктүү эмгектери үчүн берилет. Экинчи сыйлык илим жана техника тармагында, мамлекеттик тилде жарыяланган окуу китептери үчүн берилет.
Кыргыз Республикасында төмөнкү жылдык сыйлыктар берилет:
Кыргыз Республикасынын сапат боюнча сыйлыгы;
Фермерлер, дыйкан чарбалары жана айыл чарба кооперативдери үчүн Кыргыз Республикасынын сыйлыгы;
Журналисттер үчүн — «Алтын калем» сыйлыгы;
Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн жаштар үчүн сыйлыгы.
50 Президенттик сыйлык чыгармачыл жаштардын таланттуу өкүлдөрүнө республикалык жана эл аралык конкурстарда 1, 2 жана 3-орундарды ээлегендерге берилет:
100 стипендия чыгармачыл кызматкерлерге, адистерге, илим, маданият жана искусство ишмерлерине жардам берүү үчүн;
100 стипендия эмгек ардагерлерине — Кыргыз Республикасынын көрүнүктүү маданият, искусство жана илим ишмерлерине.
Кыргыз Республикасынын ардактуу наамдары.
Кыргыз Республикасынын ардактуу наамдары эмгектеги жетишкендиктери, жогорку кесиптик чеберчилиги жана көп жылдык адистиги үчүн жарандарга ыйгарылат. Бир эле адамга ардактуу наам жана Ардак грамота кайрадан берилбейт. Ардактуу наамдардын белгиси оң көкүрөктө кийилет.
Төмөнкү ардактуу наамдар белгиленген:
Кыргыз Республикасынын Эл жазуучусу;
Кыргыз Республикасынын Эл акыны;
Кыргыз Республикасынын Эл сүрөтчүсү;
Кыргыз Республикасынын Эл артисти;
Кыргыз Республикасынын Эл мугалими;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу мугалими;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу билим берүү кызматкери; Кыргыз Республикасынын Ардактуу дарыгери;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу саламаттыкты сактоо кызматкери;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу маданият ишмери; Кыргыз Республикасынын Ардактуу илим ишмери; Кыргыз Республикасынын Ардактуу өнөр жай кызматкери;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу айыл чарба кызматкери;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу куруучусу;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу транспорт кызматкери; Кыргыз Республикасынын Ардактуу байланыш кызматкери; Кыргыз Республикасынын Ардактуу геология кызматынын кызматкери;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу калк кызматкеринин кызматкери;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу юристи;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу экономисти;
Кыргыз Республикасынын Ардактуу табигатты коргоо кызматкери.
Жогоруда аталгандардан тышкары, министрликтердин жана ведомстволордун эмблемалары бар. Мисалы, «Кыргыз Республикасынын Элдик билим берүү отличниги», «Кыргыз Республикасынын Профессионалдык-техникалык билим берүү отличниги», «Кыргыз милициясынын отличниги», «КТР отличниги», «Кыргыз Республикасынын бажысынын алдыңкы кызматкери» ж.б. Эл аралык кайрымдуулук фонду «Мээрим» тарабынан берилген сыйлыктар: «Кутман эне», «Датка айым», «Даанышман», «Данакер», «Дилгир»; эл аралык «Руханият» сыйлыгы; Кыргызстандын жазуучулар союзунун адабий сыйлыктары: А. Осмоновдун ысымы, Т. Молдонун ысымы; артисттер үчүн сыйлык — М. Рыскуловдун ысымы, сыйлыктар: Кыргыз мамлекеттик улуттук университетинин — Ж. Баласагындын ысымы, Кыргыз мамлекеттик педагогикалык университетинин — И. Арабаевдин ысымы, «Кыргыз-Туусу» гезитинин — Телена Насирдиновдун ысымы ж.б.
