Кыргызстандын билим берүү структурасы
Кыргызстандын билим берүү структурасы 1992, 1997 жана 2003-жылдардагы Кыргыз Республикасынын «Билим берүү жөнүндө» мыйзамы менен бекитилген сегиз расмий деңгээлди камтыйт:
• балдар бакчасы — ясельдер жана балдар бакчалары; башталгыч, негизги, орто жалпы билим берүү — ар кандай мектеп түрлөрү (лицей, гимназия);
• башталгыч кесиптик билим берүү — профтех училищелери (лицейлер);
• орто кесиптик билим берүү — училищелер, техникумдар, колледждер;
• жогорку кесиптик — ар кандай түрдөгү жогорку окуу жайлары;
• жогорку окуу жайынан кийинки билим берүү — аспирантура, докторантура; чоңдор үчүн кошумча кесиптик билим берүү жана балдар үчүн кошумча билим берүү.
Билим берүү саясатын реформалоонун негизги приоритеттери Кыргыз Республикасынын Конституциясы, «Билим берүү жөнүндө» мыйзам, билим берүү доктринасы, бир катар улуттук өнүктүрүү программалары сыяктуу негизги документтерде белгиленген, алардын негизги милдеттери билим берүүнүн жеткиликтүүлүгү жана сапаты болуп саналат.
Негизги макропоказатель — 15 жаштан жогорку калктын сабаттуулук деңгээли боюнча Кыргызстан (97,4%) ТМДда жана Борбордук Азияда традициялык жактан жакшы позицияда турат. Биринчи улуттук калкты каттоо жыйынтыктары көрсөткөндөй, республика калкынын билим деңгээли жогору. 15 жаштан жогору адамдардын ичинен 10,5% жогорку билимге ээ, 10,8% орто кесиптик, 50% орто жалпы билим жана 18,3% башталгыч жалпы билим (сегиз - тогуз жылдык). 1999-жылы жумуш менен камсыз болгон жалпы санынын ичинен жогорку билимге ээ аялдардын үлүшү 15,1%, эркектердики 12,5%, орто кесиптик, тиешелүү түрдө, 17,2 жана 9,7% түзгөн. Орто жалпы билим алгандан кийин кыздардын билим алууга болгон кызыгуусу жогору.
Кыргызстандагы адам өнүгүү индекси (АӨИ) 1996-жылдан бери туруктуу өсүү тенденциясына ээ болуп, анын эң туруктуу бөлүгү калктын жетишкен билим деңгээлинен турган. Билим берүү индекси (БУУ) боюнча Кыргызстан Молдова, Литва, Азербайжан, Тажикстан, ошондой эле Египет жана Монголиядан алдыда. Гуманитардык өнүгүү индекси (БУУ) боюнча Кыргызстан Армения, Грузия, Өзбекстан, Азербайжан, Тажикстан, ошондой эле Египет жана Монголиядан ашып өттү.
Кыргыз Республикасы — көп улуттуу жана көп маданияттуу коом, улуттук мамлекет формасында жашайт. Билим берүү — ар кандай салттар жана баалуулук системаларынын бирге жашоосун интеграциялап, стабилдештирген фактор. Билим берүүнү интеграциялоонун приоритеттери 1996-жылы кабыл алынган «Билим» Улуттук билим берүү программасында белгиленген. Мектеп билим берүүнүн жеткиликтүүлүк маселелерине өзгөчө көңүл бурулду, ушул себептен «Билимге жетүү (Жеткинчек)» мамлекеттик программасы (1999) кабыл алынды. Бул программанын уникалдуулугу — мектепке барбаган балдардын бар экендигин ачык мойнуна алып, мектеп жашындагы балдарды билим менен камтуунун системасын сунуш кылган.
Билим берүүнүн жеткиликтүүлүгүн жана сапатын камсыз кылууга дагы башка программалар багытталган: «XXI кылымдын кадрлары» президенттик программасы (1995), «Аракет» (1998), «Аялзат» (1997), «Жаңы муун» (2001) кедейчиликти жеңүү боюнча улуттук программалар, «Бардыгы үчүн билим берүү» боюнча улуттук аракет планы (2002), «Кедейчиликти азайтуу боюнча улуттук стратегия» (2003), «Айыл мектеби» (2003).
Улуттук жана билим берүү программаларынан тышкары республикада негизги билим берүүнү жакшыртуу, балдар жана жаштар арасында тарбиялык жана ден соолукка байланыштуу иштер боюнча бөлүмдөрдү камтыган бир катар адистештирилген программалар бар. Бул мамлекеттик программалар «Аялзат», «Саламаттуу улут», «Туберкулез», «Кыз-Бала». Улуттук билим берүү системасы өнүгүүнүн туруктуулугун сактап, билим берүү баскычында ар түрдүүлүктү орнотууга, альтернативдүү формаларды жана жаңы окутуу технологияларын өнүктүрүүгө, билим берүү мекемелерин каржылоонун көп каналдуулугун камсыз кылууга жетишти.
