«Улуу жортуул» кара-кытайларга каршы
«Манас» эпосундагы «Улуу жортуулдун» негиздери
Ибн ал-Асирдин маалыматына («Китаб алара-китаи камил фиттарих») ылайык, 1128-жылы Чыгыш Караханиддердин жерлерине кара-кытайлар басып киришкен, бирок алар улуу каган Ахмед тарабынан жеңилген. Андан кийин, ал өлүп, анын ордуна уулу Ибрахим келген. Жеңилген кара-кытайлардын бөлүктөрү, Елюй Даши башында, Орхонго качып кетишкен, анда Хотунь калаасында 20 миң ардагер жоокерди чогултуп, кидандык (кара-кытайлык) качкындар менен толуктап, Бэйтинге (Бешбалык) келишкен. Бул жерде, жети аймактын жана 18 уруунун башчыларынын жардамы менен дагы 10 миң жоокерден турган кавалерия корпусун чогултушуп, кара-кытайлардын башчысы гурхан болуп жарыяланган. Мүмкүн, кидандык (кара-кытайлык) бөлүк «1130-жылдын башында Уйгуриядан өтүп, Эмиль дарыясынын жемиштүү өрөөнүнө жеткен».
1128—1130 же 1130—1133-жылдар аралыгында кыргызы, Чыгыш Караханиддердин жогорку каганы Ибрахим ибн Ахмеддин жетекчилигинде, кара-кытайларга каршы Бэйтинге (Бешин-Бешбалык) чоң жортуул жасашы мүмкүн. Бул окуя тууралуу, 1133-жылдын июль айында Багдаддын вазирине жазылган Султан Санджардын катында айтылган болушу мүмкүн. Анда Кашгар ханынын «кафирлерге» каршы жакындагы жеңиши жана алардын башчысын туткундаганы тууралуу маалымат берилген. Бул окуялар, биздин оюбузча, «Манас» эпосундагы «Улуу жортуулдун» негиздери болуп саналат, бирок «Улуу жортуулдун» негиздери 1128-жылы кара-кытайларды улуу каган Ахмеддин жеңиши менен байланышкан окуялар да болушу мүмкүн, ал кезде алар Чыгыш Караханиддердин каганатына басып киришкен. Бирок, бул окуялар да, балким, «Манас» эпосунда орун алган.
