"Кызыл террордун" түзүлүшүнүн башталышы
Күчкө келип, Ленин эски буржуазиялык укук системасын капиталисттик өндүрүш мамилелеринин калдыгы катары жок кылуу үчүн бардык аракеттерди жасады, натыйжасында өлкөдө ойлонулбаган укуктук хаос пайда болду. Жаңы кырдаалдын күчөшү көптөгөн декреттердин жарыяланышы менен күчөдү, аларды өзгөчө кырдаалдар жана аскердик коммунизм шарттарында аткаруу мүмкүн эмес болчу.
Ошондуктан совет өкмөтү практикалык чечим кабыл алды — коммунист-судьяларга чексиз эркиндик берүү, өз чечимдеринде «революциялык аң-сезимге» жана «социалисттик укук аң-сезимине» таянуу. Граждандык согуштун аяктоосунан кийин сот чечимдерин кабыл алууда эркиндик тартипке салынды. Ленин 1922-жылдын 17-майында жазгандай, жаңы Кылмыш кодекси террорду жок кылууга убада берсе, бул өзүбүздү алдоо болмок. «Террор боюнча статьяны мүмкүн болушунча кеңири формулировка менен жазуу керек, жана аны иш жүзүндө колдонуу шарттарын аныктай турган жалгыз революциялык укук аң-сезими жана революциялык совесть болушу мүмкүн». Бул Лениндин макаласынын черновой нускасы 1922-жылдын Кылмыш кодексине кирип, ошондон бери СССРде саясий иштер боюнча кылмыш укугунун ажырагыс бөлүгү болуп калды: «Пропаганда жана агитация же уюштурууга катышуу, же уюштурууларга жардам берүү, алар (пропаганда жана агитация) эл аралык буржуазиянын ошол бөлүгүнө жардам берүү максатында иш алып барган... , ал күч менен (коммунисттик системаны) кулатууга аракет кылып, интервенция, блокада, шпинаж же басма сөздү каржылоонун жана башка ушундай ыкмаларды колдонуу менен...* жогорку жаза же эркинен ажыратуу менен жазаланады». Мындай тумандуу формулировкалар расмий бийлик үчүн каалабаган аракеттер үчүн жоопко тартууга мүмкүндүк берди, ал тургай, анда кылмыштын курамы жок болсо да. Кенеттен актоочу өкүмдөрдүн убактысы жоголуп, большевиктер жазалоо органдарын түзүү маселелеринде өзгөчө кылдат болушту. Аларга бөтөн адамдарды киргизбөөгө аракет кылышты. Ошондуктан актоочу өкүмдү чыгаруунун негизги себеби биз үчүн большевиктердин-левоэсерлердин ревтрибуналдын курамы болуп көрүнөт. Андан тышкары, сотто «жаңы» большевик партиясынын мүчөсү А. Сыдыков отурганы, коргоо үчүн маанилүү болду. Акырында, Хасановду сотто өздөрүнүн большевиктери — ревтрибуналдын мүчөлөрү А. Иваницын, М. Меркун, Г. Безбородов жана башкалар колдобогону, Пишпектеги большевиктик чөйрөлөрдө болгон тирешүүлөрдү көрсөтөт. Бул жеке жана улут аралык мамилелер, сол эсерлерге жана алар менен кызматташуу перспективаларына болгон ар кандай мамилелер болушу мүмкүн. Анык, бардык большевиктер, шаарлар жана уезддер «крупномасштабдуу левоэсеровский заговордун» «идеясын» колдошпойт. Мунун бардыгы өз союздаштарына, кесиптештерине, алар менен узак убакыт бою күрөшүп, жашаган адамдарга карата кандайдыр бир адамгерчиликсиз көрүнөт. Мисалы, Пишпек Совдепинде ошол учурда 15 большевик жана 13 левоэсер бар эле. А. Сыдыков, Хасановдун айтканы боюнча, мындай Советтерди кулатууга чакыра алабы?
Пишпекте чоң антилевоэсер процесс болгон жок, ал эми сол эсерлер менен большевиктердин ортосундагы коалиция, Беловордоско көтөрүлүшүнө карабастан, Түркестанда формалдуу түрдө 1919-жылдын ортосуна чейин жашады.
Беловордоско көтөрүлүш учурунда Х. Хасанов көтөрүлүшчүлөр тарабынан өлтүрүлгөн. Анын жанында коммунисттер Бообеков жана Бапаков да өлдү. Көтерүлүшчүлөр катаал согуштардын натыйжасында жеңилди. Көтерүлүштү жетектегендер согушта өлүштү, мисалы, эсер Агафонцев жана дунган Л. Матанью, башкалары (Благодаренко) качып кетишти.
Алты жылдан кийин, 1924-жылы, А. Сыдыковду Беловордоско көтөрүлүштү даярдоого жана бир нече партиялык активисттерди, анын ичинде Х. Хасановду өлтүрүүгө айыптоого кайра аракет кылышат. Бул билдирүүнүн авторлору анын саясий душмандары Р. Худайкулов, К. Айтбаев жана Д. Бабаханов болушту. Жылуу издерде А. Сыдыковду көтөрүлүшкө катышкандыгы үчүн айыптоого эч кимдин акылы жеткен жок, анткени чындап эле эч нерсе болгон эмес. Бирок бул авантюра, советтик адилеттиктин моралдарынын кескин өзгөрүшү менен далилдене турган жалаа болуп калды, ошол учурда бардык этика жана морал нормалары, плюралистичность унутулду. А. Сыдыков большевиктердин Фемидасы үчүн өтө кызыктуу фигура болуп калды.
А. Сыдыковго каршы биринчи сот процесси, Кыргызстанды 30-жылдардын трагедиялык мезгилинде каптаган массалык саясий процесстердин алдын ала белгиси болуп калды. Идеология «балтага чакырган» мезгил, жалгыз «туура» жана барктуу болгон мезгил дагы алдыда болчу.
А. Сыдыковго каршы биринчи аракеттин провалы
