Жазуучу Томас Уитлам Аткинсон XIX кылымдын ортосунда Борбордук Азияда саякат кылган. Саякатынын убагында ал табиятты, жергиликтүү тургундарды жана жашоо-турмушту сүрөттөп жазып турган.
Сүрөттөр 12 миллион фотография, сүрөт жана графикалык сүрөттөрдөн турган архивден алынган — маалымат базасы ушул жылдын июль айында америкалык American Academic журналы тарабынан түзүлгөн.
Бүт архив цифралык сүрөттөрдү сактоо кызматында, Flickrде жайгаштырылган — бул сүрөттөр жана фотографиялар адамзаттын акыркы 500 жылдык тарыхын чагылдырат.
Томас Уитлам Аткинсон XIX кылымдын ортосунда Борбордук Азияда, Чыгыш Европада жана Россияда саякат кылган.
Ал өз саякатын «Чыгыш жана Батыш Сибирь; Сибирь, Монголия, кыргыз жери, Кытай жана Борбордук Азиянын бөлүктөрүндө жети жылдык изилдөөлөр жана окуялар тууралуу баяндама» аттуу китебинде сүрөттөгөн.
Ошондой эле, ушул китепте XIX кылымдын 50-жылдарындагы кыргыздар тууралуу биринчи сүрөттөрү пайда болгон.
Сүрөттөрдүн астындагы жазуулар — Аткинсондун китебинен алынган үзүндүлөр:
«Биз Батышка бурулуп, Султан Бек аулун издеп кеттик — талаадагы эң чоң жана ден-соолук кыргыз. Анын менчигинде он миң ат, түйө, ири мүйүздүү мал, койлор бар — баары тең пропорционалдуу ушул чоң малда».
«Биз анын аулун кечинде таптык. Балким, биз аны абдан тынчсыздандырдык, бул аны ыза кылды, жана ошондуктан, ал бизге ооруп калган койду жиберди. Биз дароо койду кечирим сурап кайтарып бердик жана ага биз ушунчалык көп тамак жебей турганыбызды билдирдик. Мындан тышкары, биз ага эч нерсе талап кылбай турганыбызды өткөрүп берүүнү өтүндүк».
«[...] Биз жана биздин аттар абдан чарчап калганбыз. Биз войлоктон жасалган турак-жайларды (юрта) тапканыбызда абдан кубанычта болдук. Биз менен болгон Магомед жана казак биздин коопсуздугубуз үчүн чындап тынчсыздана башташты».
«Юрта анын жашоочулары тарабынан бир нече мүнөттүн ичинде даярдалды, биз кургак көйнөктөргө кийинип жатканда, үстүнө шуба кийип, шарфты белимдин айланасына ороп алдым. Мен кургак бут кийимдеримди кийип, чай ичүүгө отурдум. Бирок, андан мурда мен ар бир жолдошума бир стакан ром куюп бердим».
«[...] Кыргыз аттарынан башка эч ким бул сынган жана кыйшайган жол менен өтө албайт, жана эч бир ат бул жол менен түшө албайт. Биз жайлап көтөрүлдүк, жана акыры, эч кандай окуясыз чокусуна жеттик. Мен аттардын туяктары таштардын ортосунда калып калат деп абдан тынчсызданып жаттым».
«[...] Султанбек менен үч аңчы-коргоочусу, колдорунда мылтыктар менен, биздин айланабызда дагы жыйырма кыргыз жүрдү, алар жаркын түстөгү халат кийип алышкан. Алардын жарымынан көбү согуштук балталар менен куралданган. Биз жабайылар тобу сыяктуу көрүнүп, көпчүлүк адамдар бизден алыс болууну каалаган».
«Бул жерде дарыя терең каналда өтүп, абдан тик жарлардын этегинен агат. Айрым жерлерде жарлар суунун деңгээлинен жогору көтөрүлүп, ошондой эле абдан тик, аларга чыгуу мүмкүн эмес. Биздин жолубузда көптөгөн жерлерде дарыянын жээгине түшүү мүмкүн эмес болчу, ал эми таштардын ортосундагы суу агымы тездетилип жатты».
«Тамактанар алдында, аттарды алмаштырып жатканда, мен Иртыштын кытай тарабында болгон көрүнүштү сүрөттөдүм. Кыргыздардын бир тобу кымыз үчүн бөтөлкөнү кармап турушту. Керемет. Мен сүрөттү бүткөндөн кийин, биз эки кыргыз, аттар жана жүк менен кайрадан жолго чыктык».
«Биз талаа аркылуу тез жылдык, жана бир жарым сааттан кийин Монастырь тоолорунан мыкты көрүнүш ачылган жерге жеттик. Мен бул көрүнүштү да сүрөттөдүм, андан кийин биз Магомеддин аулун издеп кайрадан жолго чыктык».
