16 жыл РУПОИнин башкы инженери болуп иштеген Асылбек Сманов мекемедеги абал олуттуу көңүл бурууну талап кылат деп билдирди. "Аяктарынан ажыраган адамдар алты ай бою протездерин күтүүгө мажбур, жана аларга эски конструкциялар берилгенде, бул реабилитация эмес, күлкү", - дейт ал. Анын айтымында, бул сөздөр эмоциялык жарылуу эмес, көп жылдык тажрыйбага негизделген. Соңку эки жылда Сманов Президентке, депутаттарга, Генералдык прокуратурага жана башка мамлекеттик органдарга көптөгөн кайрылуулар жиберген, бирок анын пикири боюнча, жооптор көбүнчө формалдуу жоопторго айланган. Ошондой эле Кыргызстандын инвалиддер союзунан да ушундай арыздар келип түшкөн.
РУПОИ инвалиддерге протез-ортопеддик буюмдарды (ПОИ) мамлекеттик бюджеттин эсебинен акысыз берүүчү жалгыз мамлекеттик орган болуп калууда. Бирок, Смановдун пикири боюнча, протездерди даярдоо мөөнөттөрү системалуу түрдө бузулууда.
Анын көз карашында, бир нече негизги көйгөйлөр бар: "Биринчи, буюмдар реабилитациянын индивидуалдык программаларына жооп бербейт. Экинчи, дүйнөдө колдонулбай калган териден жасалган протездер азыр да колдонулууда. Үчүнчү, керексиз материалдар жана жабдуулар сатып алынып жатат. Акча бөлүнгөнүнө карабастан, протездер жетишпейт", - деп белгилейт инженер.
Сманов ошондой эле коррупция жана ачык эмес сатып алуулар абалды оорлотуп жатканын баса белгилейт. "Мисалы, "Моторика" менен пайдасыз келишим түзүлгөн, ал эми андан да жакшы сунуштар бар. Кээ бир сатып алуулар "Ортекс" жана "Медэксперт" сыяктуу делдалдар аркылуу жүргүзүлгөн. Мындан тышкары, белгилүү компаниялардын, мисалы, орус "Метиз" компаниясынын кызыкчылыктары лоббиленип жатат. Билдирүүчү имараттын капиталдык оңдоп-түзөө учурунда 1 миллион сомдон ашык баадагы жаңы жабдуулар алынып, кийин жоголду. Адамдар протездерге муктаж, ал эми жабдуулар жөн эле жоголуп жатат. Бул шалаакылыкпы же кылмышпы?" - деп сурайт ал риторикалык суроо.
Смановдун айтымында, негизги көйгөй Кыргызстанда инвалиддердин протез-ортопеддик буюмдардын берүүчүлөрүн өз алдынча тандоого жана бул үчүн компенсация алууга мүмкүнчүлүгү жоктугунда. "Мамлекеттик кепилдиктер, мыйзамдарда жазылгандай, практикада иштебейт. Инвалиддер реабилитациянын индивидуалдык программаларына жооп бербеген буюмдарды алышат жана альтернативалары жок. Чет өлкөдөгү практикадан айырмаланып, анда инвалиддер жабдууларды тандап, заманбап жабдуулар үчүн компенсация алышат, бул реабилитациянын сапатын жакшыртат жана коррупциялык тобокелдиктерди азайтат", - деп кошумчалайт ал.
Анын кайрылуулары боюнча Генералдык прокуратура төмөнкү бузулууларды аныктады:
- МТСОМдун кызмат адамдарына карата бузулуулар боюнча иш козголду;
- аныкталган бузулуулар боюнча тергөө башталды;
- 25 миллион сомдук зыянды калыбына келтирүү боюнча арыз берилди;
- мамлекеттик органдардын башкаруучулук структураларында минималдуу штат нормаларынын бузулуулары аныкталды.
Мындан тышкары, Смановдун айтымында, РУПОИнин ошол кездеги директору Ализа Солтонбекованын демилгеси менен жумуштан бошотулушу мыйзамсыз болгон жана мекеменин ишмердүүлүгүн сынга алганы жана сатып алууларда жана ресурстарды сарптоодо бузулууларды аныктоосу менен байланыштуу.
Абал так эмес бойдон калууда: тажрыйбалуу эксперт коррупция жана инвалиддердин азаптары жөнүндө сүйлөсө, текшерүүлөр бузулуулар жок экенин көрсөтүүдө. Бул позициялардын ортосунда заманбап протездерди күтүп жаткан миңдеген адамдар бар. Кимдин туура экени - Сманов, чиновниктер же система - бул суроо ачык бойдон калууда, анткени инвалиддерди заманбап реабилитациялык каражаттар менен камсыз кылуу боюнча мамлекеттик милдеттенмелер кечиктирилүү жана карама-каршылыктар менен аткарылууда.
Эскерте кетсек, бир жыл мурун инвалиддер РУПОИнин ишин текшерүү үчүн ГКНБнын төрагасы Камчыбек Ташиевге кайрылышкан. Чектелүү мүмкүнчүлүктөрү бар адамдар мекеме тарабынан даярдалган протездердин сапаты төмөн экенин жана 100 миң сомдон ашык баада үч айдын ичинде иштен чыгып калганын билдиришкен.
Редакция VB.KG РУПОИдеги абал боюнча расмий комментарий алуу үчүн Эмгек жана социалдык өнүктүрүү министрлигине кайрылды. Ведомствонун өкүлдөрү жооп даярдап, окуялардын өз версиясын берүүгө убада беришти, мекеменин бардык аракеттери жана текшерүүлөр мыйзамга ылайык экенин белгилешти.
