Сейфи Челеби. Кыргыздардын ишенимдери, салттары жана социалдык түзүлүшү тууралуу үзүндү

Сейфи Челеби. «Таварих» («Хроники»),

Материалы фонда Института литературы и искусства НАН Кыргыз Республикасынын. Инв. № 5176

Бул осман тарыхчысы жөнүндө биографиялык маалыматтар жок. Анын «Таварихи» XVI кылымдын аягында жазылган. Сейфинин эмгегинде кыргыздардын ишеними, салттары жана социалдык түзүлүшү жөнүндө оригиналдуу маалыматтар бар.

Түркчө которгон Т. И. Султанов.

Текст: Кашгариянын бул тарабында кыргыз деп аталган уруу жашайт. Алар — кочкулдар жана моголдордун тукуму. Бул — көпчүлүк уруу. Алардын ханы жок, болгону кашка деп аталган бек-буйруктары бар. Алар кәпир эмес, мусулман да эмес. Кыргыздар бийик тоолордо жашашат, анда кээ бир жерлерде өтмөктөр бар. Эгер кандайдыр бир падыша аларга аскер жиберсе, алар өз үй-бүлөлөрүн тоонун терең жерлерине жиберишет. Ал эми өздөрү өтмөктөрдү ээлеп, эч ким өтпөшү үчүн турушат. Жамандык кылып, алар карды душмандарга жаап, ошондой суук чыгарышат, ошондуктан душмандын жоокерлери колдору менен буттарын кыймылдата албай калышат. Андан кийин алар кол салуу жасап, душмандарын талкалашат. Алар өлгөндөрүн жерге көмбөй, аларды кебезге салып, өсүп жаткан дарактарга илип коюшат: алардын сөөгү ошол жерде чирип, тарап кетет2.

Комментарийлер жана эскертүүлөр

1 Кашка — чачы жок, чачы жок; аттын маңдайындагы ак так; «жети кашка» — кыргыз уруу солтосунун жети кичи бөлүмүнүн жыйынды аты; «Манас» эпосунда «жоокер башчысы» маанисинде колдонулат. Соңкусу Сейфинин кашка маанисине туура келет.
2 Сейфи Челеби бул фактты эрте жазма булактардан, мисалы ал-Марвазиден алган.