Кыргыз Республикасынын салык кызматынын тарыхы
Мамлекеттин күчү — бюджетте. Бул постулатка каршы чыгуу мүмкүн эмес. Салык кызматкерлеринин негизги милдети — мамлекеттик бюджетти камсыз кылуу жана анын жоготууларына жол бербөө.
Ар кандай мамлекеттин жашоосун камсыз кылуу үчүн бюджеттик каражаттар зарыл. Мамлекет канчалык бай болсо, анын жарандары ошончолук жакшы жашашат. Каражаттар экономикасын өнүктүрүү жана социалдык программаларды аткаруу үчүн керек. Ар бир мамлекет салык жыйноо кызматын толук жана сапаттуу өнүктүрүү үчүн бардык зарыл аракеттерди жасайт. Биздин өлкө да бул жагынан айырмаланбайт.
Салык кызматынын түптөлүшүнүн алгачкы этаптарында салык кызматкерлери аттар менен айылдарды кыдырып же жөө жүрүп, мамлекеттин казнасын салык түшүүлөрү аркылуу толуктоого аракет кылышкан. Азыркы учурда дүйнөлүк алдыңкы тажрыйба боюнча салык органдары заманбап жабдуулар жана автоматташтырылган программалар менен жабдылууда.
Республикадагы салык кызматы, өзүнчө ведомство катары, 1990-жылы Кыргыз Республикасының Өкмөтүнүн токтому менен түзүлгөн, бул биздин өлкөнүн салык кызматынын тарыхындагы баштапкы чекит болуп калды.
Салык кызматынын жана анын структуралык бөлүмдөрүнүн кадрдык курамы бюджетке төлөмдөрдү камсыз кылуу боюнча тажрыйбасы бар финансисттерден түзүлгөн. Алар салык кызматынын базасын түзүүгө, салык төлөөчүлөр менен мамилелердин принциптерин аныктоого жана инспекторлордун социалдык статусун белгилөөгө чоң салым кошушкан.
1994-жылы салык кызматы Финансылык министрликке караштуу мамлекеттик салык инспекциясы катары өткөрүлдү.
2002-жылы Финансылык министрликтин алдындагы киреше комитети түзүлүп, ага мамлекеттик салык инспекциясы жана мамлекеттик бажы инспекциясы кирди.
2005-жылы мамлекеттик салык инспекциясы Кыргыз Республикасының Өкмөтүнө түздөн-түз караштуу болуп калды.
2007-жылы Кыргыз Республикасының Өкмөтүнө караштуу мамлекеттик салык инспекциясы Кыргыз Республикасының салык жана жыйымдар боюнча мамлекеттик комитети болуп кайра түзүлдү.
2009-жылы Кыргыз Республикасының салык жана жыйымдар боюнча мамлекеттик комитети Кыргыз Республикасының Өкмөтүнө караштуу мамлекеттик салык кызматы болуп кайра түзүлдү.
Бүгүнкү күндө Кыргыз Республикасынын салык кызматы мамлекеттик бюджетти толуктоонун эң маанилүү милдетин аткарат, адилеттүү салык салуу шарттарын түзөт. Салык жыйноо үзгүлтүксүз өсүп жаткандыгы кубандырат. Эгер 1990-жылы 11,3 млн. сом жыйналса, 1995-жылы 2,4 миллиард сом, 2000-жылы 5,5 миллиард сом, 2005-жылы 8,7 миллиард сом, 2010-жылы 24,2 миллиард сом жыйналган.
Салык кызматына бюджетке кирешелерди жогорулатуу жана салык жүгүн азайтуу боюнча маанилүү милдеттер коюлган. Бул салык системасын башкаруу системасында радикалдуу өзгөртүүлөр жана салык администрирлөөгө жаңы мамилелер аркылуу гана мүмкүн.
2009-жылдын 1-январынан баштап Кыргыз Республикасының Салык кодексинин жаңы редакциясы киргизилди. Жаңы Кодекс боюнча салык түрлөрү 16дан 8ге кыскартылды. НДС ставкасы 20дан 12 пайызга төмөндөтүлдү. Пайда салыгы жана киреше салыгынын ставкалары 10 пайыз деңгээлинде сакталды. Чет өлкөлүк резиденттер үчүн салык ставкасы 30дан 10 пайызга кыскартылды. Сатуу салыгы, атайын каражаттар салыгы, жер астындагы байлыктар салыгы, мүлк салыгы киргизилди. «Салыктык контракт», «Эркин экономикалык зоналар» сыяктуу атайын салык режимдери киргизилди.
Азыркы учурда салык кызматынын катарында коррупцияны жоюу максатында мамлекеттик салык кызматынын көпчүлүк башкармалыктарында «бирдиктүү терезе» принципи иштейт, бул салык төлөөчүлөрдүн салык кызматынын кызматкерлерине болгон байланыштарын кыйла кыскартат.
Ошондой эле, салык отчеттуулугун Интернет аркылуу электрондук түрдө берүү аркылуу түз байланыштар минималдаштырылууда.
Кыргызстандын салык кызматкерлери бюджеттин киреше бөлүгүн толуктоого салым кошуп, республикадагы салык мыйзамдарын катуу сактаган адилеттүү салык төлөөчүлөргө чоң урмат-сый менен мамиле кылышат.
Салык кызматынын кызматкерлери бюджетке түшүүлөрдү камсыз кылуу боюнча негизги милдеттерин түшүнүп, аткарып, активдүү жашоону өткөрүүгө аракет кылышат. Алар өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүүсү алкагында өткөрүлгөн ар кандай иш-чараларга катышышат, спорттук-массалык иш-чараларга чоң көңүл бурулат.
Салык кызматы — мамлекеттин динамикалуу өнүгүүсүнө жана Кыргызстандын элдин экономикалык бакубаттуулугун жогорулатууга салык түшүүлөрү аркылуу шарт түзгөн мамлекеттик орган!
