Кыргызстан жана эл аралык уюмдар
Өткөн мезгилде тышкы саясаттын өзгөчө багыты Кыргызстан менен донор өлкөлөр жана эл аралык финансылык институттар менен кызматташууну өнүктүрүү болду. Бул кызматташтык экономикалык жана саясий реформаларды жүргүзүүдө маанилүү роль ойноду.
Япония өкмөтү Кыргызстанга төмөнкүлөрдү бөлүп берди:
• медициналык кызмат көрсөтүүнү реформалоо үчүн 688 млн жана 399 млн япон иенинен турган эки грант;
• агрардык-земель реформасын колдоо үчүн 3 млрд 290 млн жана 1 млрд 500 млн япон иенинен турган эки грант (1995-2001). Кыргызстан бул каражаттар менен 706 трактор, 269 дан эгин жыйноочу комбайн жана 512 башка айыл чарба техникаларын сатып алды, 23,5 миң тонна дизель отуну, 43,9 миң тонна минералдык тыңайткычы сатып алынды.
Германиянын техникалык жардамы Техникалык кызматташтык коомчулугу (ГТЦ) тарабынан жүргүзүлдү, анын менен байланыш 1993-жылы башталган. Каржылык каражаттар жалпы суммасы 17 млн долларды түзгөн жети долбоорду ишке ашырууга жумшалды. Алардын арасында:
• германдык салымдарды долбоорлорго же программаларга пландаштыруу жана мониторинг жүргүзүү;
• эксперттерди тандоо жана жетекчилик кылуу;
• техникалык кадрларды окутуу жана квалификациясын жогорулатуу;
• техникалык жабдууларды сатып алуу;
• кайтарымсыз каржылык салымдарды берүү.
Улуу Британиянын жардамы Кыргызстандын туруктуу өнүгүүсүн илгерилетүүгө жана кедейчиликти азайтууга багытталган:
• GSAC — Кыргызстандын өкмөтүнүн программаларын колдоо;
• тарифтик саясатты илгерилетүү жана коммуналдык кызматтарды реформалоо;
• Улуттук статистика комитетине жардам;
• медициналык кызмат көрсөтүүнү реформалоо; ВИЧ/СПИД боюнча улуттук программаны колдоо;
• айылдык инвестициялар программасына техникалык колдоо.
Азиаттык өнүктүрүү банкы менен кызматташуу учурунда Кыргызстан 22 насыя алып, 536 млн доллар жана 52 техникалык жардам грантын 31,5 млн доллар суммасында алды. Азиаттык банк Кыргызстан үчүн эң ири эл аралык донорлордун бири болуп калды жана аны жеңилдетилген насыяларды алууга укугу бар карыз алуучулар тизмесине киргизди. Бул банк өлкөнүн өнүгүшү жана кедейчиликти азайтуу үчүн негизги жардам булагына айланды.
Кыргызстан Ислам өнүктүрүү банкынын мүчөсү болгондон бери алты техникалык жардам долбоорун жана төрт атайын жардам долбоорун 3,059 млн доллар суммасында иштеп чыкты. ИБР алты насыяны 43,61 млн доллар жана эки долбоорду 18,5 млн доллар суммасында сатуу боюнча бекитти. Транспорт жана байланыш сектору эң маанилүү болуп, ИБРдин долбоордук портфелинин 40,1%ын түздү. Бишкек — Ош, Тараз — Талас — Суусамыр жолдорун реабилитациялоо үчүн 28,65 млн доллар суммасында насыялар берилди. Энергетика экинчи ири сектор (28,2%) болуп, өнөр жай жана кен иштетүү үчүнчү (25,9%) орунду ээлеп, социалдык инфраструктураны өнүктүрүү секторунун үлүшү ИБР тарабынан жалпы насыянын 6,8%ын түздү.
Кытайдан достук жардам 4 грант жана 6 кайтарымсыз жардам долбоору түрүндө 174 млн кытай юанында берилди. Алар темир жол магистралын куруу боюнча изилдөө иштерине жана Тажикстан — Кыргызстан — Өзбекстан автожолунун реабилитациясына, техникалык-экономикалык кызматташтыкты өнүктүрүүгө, күч структураларынын материалдык базасын чыңдоого жана башка иштерге жумшалды.
Түркиянын эл аралык кызматташтык агенттиги (ТИКА) Кыргызстанга 1992-2004-жылдар аралыгында экономикалык, соода, техникалык, билим берүү, социалдык жана маданий программаларды жана долбоорлорду ишке ашыруу үчүн 12 млн доллар бөлдү.
Швейцария 1993-2001-жылдар аралыгында Кыргызстанга финансылык жана техникалык жардам программаларынын алкагында 40 млн швейцария франкы (чейин 24 млн доллар) жана 38 млн швейцария франкы (чейин 23 млн доллар) гранттык каражат бөлдү. 2002-жылы 21,5 млн швейцария франкы бөлүндү.
Дүйнөлүк банк Кыргыз Республикасынын эң ири донору болуп, жыл сайын 70 млн долларга жакын каржылоону камсыздайт. Кыргыз Республикасынын Дүйнөлүк банкка киргенден (1992-жыл) бери ал 25 долбоор үчүн 621,4 млн доллар төлөөгө милдеттенмени кабыл алды, анын ичинен 469,7 млн доллар төлөндү. Мындан тышкары, эки долбоор Глобалдык экологиялык фонд (ГЭФ) тарабынан гранттык негизде каржыланат (6 млн доллар). Дүйнөлүк банктын Кыргыз Республикасындагы ишмердүүлүгү учурунда максаттуу долбоорлорду ишке ашыруу натыйжасында айыл чарба секторунда реформа жүргүзүлдү, селден коргоо системасы модернизацияланды, суу пайдалануу ассоциациялары жакшыртылды, айыл жерлеринде кредит кызматтарына кеңири жеткиликтүүлүк камсыздалды, таза ичүүчү суу менен камсыздоо уюштурулду жана санитардык шарттар жакшыртылды. Дүйнөлүк банктын жардамы менен Бишкек, Ош, Джалал-Абад шаарларында 73 км жолдор реконструкцияланды, 278 медициналык мекеме заманбап жабдуулар менен жабдылды.
Кыргыз Республикасы 1992-жылы Эл аралык валюта фондуна (ЭВФ) кирген жана ошол убактан бери ар түрдүү программалар боюнча расмий жардам алууда. Кыргызстан менен ЭВФдин кызматташтыгынын негизги багыты макроэкономикалык туруктуулукту туруктуу сактоо, тышкы карыздын көлөмүн азайтуу жана банк системасын чыңдоо боюнча саясатты иштеп чыгуу болду. Биринчи биргелешкен структуралык реформалар программалары ESAF-1 жана ESAF-2 деп аталынды. Республикага бөлүнгөн каражаттар макроэкономикалык жана финансылык туруктуулукту камсыздоого көмөктөштү. Ошентип, 1993-жылдагы гиперинфляция 2002-жылы 2,3%га чейин төмөндөтүлдү. Бюджеттин дефицити 1992-жылы ИДПга 13,89%дан 2004-жылы 5,24%га чейин кыскарды.
Акча-кредит системасындагы реформалар улуттук валютанын конвертациясын камсыз кылды. 2001-жылдын 1-октябры менен 2004-жылдын 30-сентябры аралыгында өкмөт менен Улуттук банк тарабынан кол коюлган үч жылдык программа алкагында акылдуу бюджеттик, салык саясатын жана Улуттук кедейчиликти кыскартуу стратегиясында билдирилген структуралык реформаларды колдоо ишке ашырылды. 2003-жылдын 1-октябрына чейин ЭВФ менен бул программа боюнча экинчи жылдык макулдашуу боюнча иштер аяктады жана ПРГФдин үчүнчү жылын ишке ашыруу башталды.
Жакынкы Париж клубунун мүчөлөрү менен 2002-жылдын мартында жетишилген эки тараптуу насыялардын пайыздарын жана негизги суммасын кайра структуралаштыруу Кыргызстан тарабынан ПРГФ программасы алкагында жүргүзүлгөн иштердин натыйжасында гана мүмкүн болду. Орто мөөнөттүү мезгилде ликвиддүүлүк маселеси чечилди, өнүгүп келе жаткан өлкөнүн экономикасы үчүн жогорку суммаларды төлөө кечиктирилди. ПРГФ программасы аркылуу республикага төмөнкү кирешелүү өлкөлөр үчүн атайын каралган жеңилдетилген насыялар келип жатат.
Эл аралык финансылык корпорациянын бирдиктүү портфели 27,72 млн долларга (2002-жылдын сентябрына карата каржыланган) чейин өстү. Учурдагы портфелдин эң ири инвестициялары Кумтор алтын кенинин долбооруна, Алтын-Ажидар упаковка фабрикасына жана үч финансылык сектор долбоорлоруна (Демир банк, КИКБ жана ФИНКА) жумшалды. МФК ошондой эле регионалдык кичи акциялар фондуна инвестицияларды бекитти (CASEF). МФКнын кичи ишкердик фонду алгачкы инвестицияларды макарон өндүрүүчү фабрикага (Акун) 1,4 млн доллар өлчөмүндө киргизди.
Кыргызстан 1992-жылдын июнь айынан бери Европа реконструкция жана өнүктүрүү банкынын (ЕБРР) мүчөсү болуп, анын акционери (1000 акция) болуп саналат, жалпы суммасы 10 млн евро. ЕБРР менен кызматташуу башталгандан бери Кыргызстанда жалпы суммасы 155 млн евро болгон 30 инвестициялык долбоор бекитилди. ЕБРР төмөнкү негизги программалар боюнча каржылоону жүргүзөт: түз инвестициялар программасы, сооданы илгерилетүү программасы, микро жана кичи ишкердиктерди каржылоо программасы, ЕБРР кредиттик линиясы. Өткөн жылдарда ЕБРР жалпы суммасы 4 млн доллар болгон соода каржылоосу программаларын бекитти. Кыргыз коммерциялык банктарынын катышуусунан бери соода операцияларына 3,5 млн доллар каржыланды.
